Fundatorami opactwa byli margrabiowie brandenburscy ze starszej (stendalskiej) linii Askańczyków.
Proces fundacyjny tego klasztoru, jak się przyjmuje w historiografii, związany jest z konfliktami granicznymi w tym rejonie. Margrabiowie brandenburscy rozbudowując tzw. później Nową Marchię, w toku konfliktów z książętami zachodniopomorskimi naruszali dobra cystersów kołbackich. W celu zrekompensowania szkód klasztoru kołbackiego postanowili ufundować filię klasztorną na kresach wschodnich swych nabytków.
Pierwsza wiadomość o Bierzwniku zanotowana w Statutach pochodzi dopiero z 1303 r. Z wiarygodnych źródeł wiadomo natomiast, że w 1282 r. cystersi kołbaccy ostatecznie zrezygnowali na rzecz margrabiów z okolicy Choszczna, które posiadali z nadania księcia Władysława Odonica z 1232 r. Dokument fundacyjny na ręce opata kołbackiego Hermana został wystawiony w Strzelcach dopiero 17 września 1286 r. przez margrabiów, braci Ottona IV ze Strzałą i Konrada z synem Janem VI.
Zakonnicy do Bierzwnika mieli przybyć 11 czerwca 1294 r. O wyborze miejsca na opactwo zdecydowała zapewne chęć aktywizacji gospodarczej tej bagnistej i zalesionej okolicy. Na początku materialne warunki życia mnichów i rozpoczęcie kolonizacji gwarantowały dochody pochodzące z majętności macierzy i z nadań rycerstwa. W kolejnych latach fundacja szarych mnichów wzbogacała się o liczne nadania ziemi i liczne przywileje.
Aktywność gospodarcza mnichów prowadziła do sporów z okolicznym rycerstwem, miastem Dobiegniewem i cysterkami z Recza. By podnieść użyteczność posiadanych gruntów cystersi osuszali teren, budowali kanały i wznosili tamy, czasem wyrządzając przy tym szkody sąsiadom. Dlatego w roku 1306 cystersi wypłacali odszkodowania cysterkom z Recza posiadającym wieś Zieleniewo i zobowiązali się tak oszalować potok, by woda nie rozlewała się na pola. W 1318 r. mnisi otrzymali od margrabiego przywilej swobodnego podnoszenia poziomu wody lub obniżania, zagradzania i wypuszczania na pola.
Dominacja cystersów w regionie wyraziła się we wchodzeniu drobnego rycerstwa w zależność lenną, zabieganie o świadczenie usług, jak przemiał zboża w młynach czy obejmowanie funkcji sołtysich. Cystersi korzystali też ze zwolnień podatkowych. Biskup kamieński w 1303 r. zrezygnował na ich rzecz z pobierania dziesięcin.
Jednak po wymarciu dynastii askańskiej w Brandenburgii (1319-1320) nowy władca z dynastii Wittelsbachów, Ludwik Starszy, wyklęty przez papieża, zakwestionował przywileje, zażądał świadczeń pieniężnych z dóbr cysterskich.
Uszczuplenie dóbr i danin na rzecz klasztoru było dotkliwe. Mnichów ratowała kołbacka centrala, przekazując dochody z kompleksu wschodniego. Przezwyciężenie kryzysu gospodarki było możliwe dzięki nowym nadaniom.
Położenie dominium opodal pogranicza z Polską odbiło się niekorzystnie w latach 1402-1454, podczas panowania w Nowej Marchii zakonu krzyżackiego. Z czasem sytuacja klasztoru tak się pogorszyła, że w 1430 r. opat Jakub nosił się z zamiarem przeniesienia opactwa do Prus.
Podczas polsko-czeskiej wyprawy do Nowej Marchii w ramach wojny polsko-krzyżackiej (1431-1435), dobra cystersów zostały splądrowane. By zrekompensować straty z pomocą zakonu krzyżackiego poczyniono nowe nabytki. W 1454 r. opactwo wraz z całą Nową Marchią przeszło pod panowanie brandenburskich Hohenzollernów.
Do kasaty klasztoru doszło w związku z przejściem na luteranizm panującego w Nowej Marchii margrabiego Jana. Sekularyzacja opactwa nastąpiła zapewne w 1539 r., w każdym razie nie istniało ono w 1541 r. Z dóbr klasztornych w 1549 r. margrabia zorganizował domenę (Amt), której ośrodkiem stał się pałacyk myśliwski w Lipince (Jagersburg), na półwyspie Jeziora Radęcińskiego. Zabudowania klasztorne zamieniono na urządzenia gospodarcze domeny.

↑ W górę

KLASZTOR

Obecnie pomieszczenia klasztorne zajmowane są przez parafię rzymskokatolicką i udostępnione są zwiedzającym.
Z pierwotnych obiektów klasztornych zachowała się dolna kondygnacja skrzydła wschodniego i południowego. Ze skrzydła zachodniego pozostały prawie całkowicie zachowane fragmenty piwnic i fragmenty krużganka zachodniego.
Wnętrze skrzydła wschodniego zachowało niezmieniony układ pomieszczeń średniowiecznych: przylegająca do kościoła zakrystia, pomieszczenie będące niegdyś biblioteką i dawny kapitularz. Na 30% powierzchni kapitularza zachowała się pierwotna posadzka z płytek ceramicznych, zachowały się również pozostałości polichromii i jedna konsola z motywem podwójnych lilii oraz wspornik narożnikowy. W południowym zakończeniu tego skrzydła zachowała się sala braci i rozmównica (parlatorium).
Ciepła izba, znajdująca się w skrzydle południowym pełni dziś funkcję biura parafii.
Obecne pomieszczenia mieszkalne plebani (dwa pokoje i kuchnia) powstały prawdopodobnie z refektarza. Natomiast pomieszczenie użytkowane jako sala katechetyczna jest jedynym zachowanym fragmentem dolnej kondygnacji skrzydła zachodniego.
Ze skrzydła zachodniego pozostały prawie całkowicie zachowane fragmenty piwnic i fragmenty krużganka zachodniego.
W obrębie wirydarza (narożnik północno-zachodni) odsłonięto datowany na początek XIV wieku fundament pieca, prawdopodobnie służył do wypału detali specjalnych i był użytkowany w okresie wznoszenia opactwa.
We wnętrzach poklasztornych zachowało się wiele cennych detali architektonicznych, z których najciekawszy jest zespół wsporników sklepiennych, udekorowanych motywami roślinnymi, ludzkimi twarzami, twarzami diabłów czy tez głową wołu ozdobioną koroną.

KOŚCIÓŁ KLASZTORNY

Obecna budowa kościoła powstała w wyniku XIX - wiecznej przebudowy. Nie posiada kaplic bocznych. Funkcję świątyni pełnią dwa przęsła korpusu nawowego i apsyda dawnego kościoła. Wnętrze absydy to dzisiejsze prezbiterium. Pod prezbiterium znajduje się krypta grzebalna, wiążącą się prawdopodobnie z donacją Hasso Von Wedla z 1305 roku.
Obecnie prowadzone są prace związane z pełną rekonstrukcją kościoła klasztornego. Przy kościele i w jego wnętrzu można oglądać wystawę przedmiotów wydobytych z ziemi a także zrobić fotografie i przyjrzeć się jak wygląda warsztat pracy archeologów.
Z zabudowań gospodarczych zachowały się do naszych czasów jedynie ruiny dużego budynku gotyckiego. Przyjmuje się, że są to ruiny browaru.


Warto zobaczyć:

Na terenie wzgórza klasztornego w 2005 r. została wytyczona i utworzona ścieżka przyrodniczo - historyczna.
Na uwagę zasługują również XIX-wieczne kościoły w Klasztornem, Breniu, Zieleniewie, Górznie, Kolsku, a także młyn w Górznie, parki dworskie w Bierzwniku i Zieleniewie oraz dwory w Zieleniewie i Kolsku.

↑ W górę

↑ W górę