Pierwszy dokument dla opactwa byszewskiego został wystawiony przez księcia kujawskiego Kazimierza 25 lipca 1250 r., w którym zatwierdził przekazanie przez skarbnika kujawskiego Mikołaja na potrzeby opactwa osiem wsi i cztery źrebia.
Mikołajem przy podjęciu decyzji o ufundowaniu opactwa mogły kierować w znacznym stopniu motywy dewocyjne. Znaczącą rolę odegrała z pewnością inspiracja księcia Kazimierza, który dodatkowo, przypuszczalnie w roku 1257, obdarzył klasztor dwoma wsiami w kasztelanii wyszogrodzkiej - Trzęsa-czem i Włókami.
Dzięki tej fundacji książę Kazimierz zamierzał silniej związać nowo zdobyte po wojnie z księciem Świętopełkiem kasztelanie bydgoską i wyszogrodzką z Kujawami oraz wzmocnić gospodarczo zniszczony wojnami region. Dodatkowo ważna dla Kujaw była też stabilność dróg handlowych w kierunku Bydgoszczy, w związku z rozpoczętą najpóźniej w 1 poł. 1250 r. wojną celną z zakonem krzyżackim. Jeszcze w roku 1251 biskup włocławski Michał na prośbę księcia Kazimierza nadał klasztorowi dziesięcinę w czterech wsiach wchodzących w skład pierwotnego uposażenia klasztoru.
W roku 1253 sprawa utworzenia opactwa byszewskiego stała się po raz pierwszy, za sprawą Kazimierza, przedmiotem obrad cysterskiej kapituły generalnej. Rok później sprawa fundacji Byszewa była powtórnie omawiana na posiedzeniu kapituły. Na klasztor macierzysty dla fundacji byszewskiej wyznaczono wówczas Sulejów.
Pierwsi mnisi przybyli do Byszewa zapewne dopiero w roku 1256. Opóźnienie to nastąpiło prawdopodobnie z powodu wojny na pograniczu Wielkopolski i Kujaw z Pomorzem.
Zastój w rozwoju klasztoru wynikał ze zmiany sytuacji politycznej na pograniczu kujawsko-pomorskim i rezygnacji księcia pomorskiego Świętopełka z roszczeń do spornych ziem wyszogrodzkiej i bydgoskiej. W tej sytuacji książę Kazimierz był już zdecydowanie mniej zainteresowany wspieraniem fundacji byszewskiej.
Przełomowy w historii klasztoru był rok 1285. Doszło wówczas do szeroko zakrojonej reformy obejmującej między innymi klasztory w Sulejowie i Byszewie. Klasztorem macierzystym dla Byszewa z całą pewnością był wówczas Lubiąż.
Kolejne lata upłynęły na porządkowaniu i reorganizacji dóbr klasztornych. Sprzyjała temu też korzystna sytuacja polityczna. W roku 1286 cystersi byszewscy otrzymali kolejno trzy przywileje od księcia pomorskiego Mściwoja II, księcia inowrocławskiego Siemomysła oraz prawdopodobnie wielkopolskiego księcia Przemysła II w których potwierdzono całe pierwotne uposażenie klasztoru pochodzące z nadań skarbnika Mikołaja i księcia Kazimierza, a w przywileju Mściwoja II dodatkowo potwierdzony został Dóbrcz. W przywilejach tych zawarte były też liczne zwolnienia immunitetowe. Od księcia inowrocławskiego Leszka, jego braci i matki Salomei klasztor otrzymał z kolei dział w Jelitowie. Do ważnych zmian należy tez zaliczyć przeniesienie głównej siedziby klasztoru z Byszewa do wsi Smeysche (dziś Koronowo), wymienionej w 1288 r. z biskupem kujawskim Wisławem za Dóbrcz, Perkowo oraz dziesięciny z tych i innych wsi.
Ocenia się, że ok. 1370 r. łącznie majątek byszewski obejmował czterdzieści siedem wsi, dwa przysiółki i dział w Gogolinie. W roku 1368 klasztor uzyskał prawo lokowania miasta na terenie wsi Smeysche. Opat byszewski Jan w 1370 r. wydał przywilej lokacyjny. Nieco później dla miejscowości tej przyjęła się nazwa Koronowo. Ostatecznie cystersi byszewscy skupili swe posiadłości w dwóch głównych kompleksach. Prawie pięćdziesiąt wsi znalazło się w pasie ciągnącym się od północnego-wschodu części kasztelanii nakielskiej połączonym z północną częścią kasztelanii bydgoskiej oraz po przekroczeniu rzeki Brdy z północno-wschodnią częścią kasztelanii wyszogrodzkiej. Drugi zespół dóbr złożony z pięciu miejscowości położony był nad Wisłą w północno-wschodniej części kasztelanii wyszogrodzkiej.
Wiek XV okazał się mniej pomyślny w dziejach klasztoru. W 1 poł. XV w. klasztor kilkakrotnie ucierpiał w wyniku najazdów i działań wojennych. W roku 1410 cystersi w toku działań wojennych pomiędzy wojskami polskimi a wojskami zakonu krzyżackiego zostali zmuszeni do opuszczenia swojej siedziby. W roku 1414 zburzone przez wojska krzyżackie zostało miasto Koronowo.
Najtragiczniejszy w skutkach dla samego opactwa okazał się najazd husytów w roku 1433, podczas którego splądrowano cały klasztor. Mnisi z opatem Gabrielem na czele opuścili wówczas swoją siedzibę, za co spotkała ich kara klątwy. Została ona zdjęta w 1440 r. przez kapitułę generalną cystersów.
Pomyślniejszy okres nastał po zakończeniu wojny trzynastoletniej. W roku 1471 król Kazimierz Jagiellończyk potwierdził klasztorowi przywilej Władysława Łokietka z roku 1325 (falsyfikat) z zatwierdzeniem wymienionych posiadłości i szeregu wolności oraz przywilej Kazimierza Wielkiego z 1353 r. Zwolnił też w roku 1476 poddanych klasztornych od jakichkolwiek służb i szarwarków. W 1495 r. wszelkie przywileje nadane klasztorowi Cystersów w Koronowie zatwierdził z kolei król Jan Olbracht. O podobne przywileje wystarał się klasztor w okresie późniejszym u króla Zygmunta Starego w roku 1513, u króla Zygmunta Augusta w roku 1549 i 1556, a u króla Stefana Batorego w roku 1576. Zygmunt August zwolnił też klasztor w roku 1558 od obowiązku stacji.
W ciągu XVI w. doszło też do istotnych zmian organizacyjnych w konwencie koronowskim. Pierwszą z nich, nieudanie, usiłował wymusić biskup włocławski, Krzesław z Kurozwęk. W roku 1500 uzyskał on zgodę króla Jana Olbrachta, po zabiegach, które znalazły oddźwięk nawet w stolicy papieskiej, aby stanowisko opata koronowskiego było powierzane biskupom sufraganom, przy czym każdorazowo miał on pochodzić z zakonu cysterskiego. Miało to doprowadzić do połączenia dóbr klasztoru z sufraganatem. Cała akcja, pomimo tych wszystkich starań, zakończyła się jednak niepowodzeniem biskupa. Druga ważna zmiana polegała na wydzieleniu w roku 1558 przez opata Adama Mirkowskiego części dochodów z dóbr klasztornych na utrzymanie konwentu, co wiązało się zapewne z wcześniejszym niezadowoleniem mnichów ze swojej sytuacji w klasztorze. Jeszcze większe zaopatrzenie przyznał mnichom koronowskim w roku 1596 opat Wawrzyniec Zaliński. Mnisi byszewscy uzyskali w roku 1601 zatwierdzenie tych postanowień przez wizytatora cysterskiego z Francji Edmunda a Cruce. Podział dóbr klasztornych dokonany przez swojego poprzednika potwierdził w 1605 r. opat Stanisław Makowiecki, dodając dodatkowo mnichom drugą połowę spichlerza w Trzęsaczu.
Dotkliwie odczuł klasztor okres potopu szwedzkiego, podczas którego został spustoszony przez wojska szwedzkie. Duże straty poniosło też opactwo w toku wojny północnej, szczególnie w związku ze szwedzkimi rekwizycjami w latach 1701-1706. W tym czasie doszło też do ważnego sporu między klasztorem koronowskim a biskupem włocławskim o jurysdykcję biskupią nad klasztorem. Mikołaj Spinola, audytor papieski, w rozstrzygnięciu sporu w roku 1714 zdecydował, że klasztor jest wolny od jurysdykcji biskupiej, z wyjątkiem obowiązku egzaminów dla mianowanych duchownych, proboszczów itp.
U schyłku czasów saskich klasztor koronowski uzyskał jeszcze jedno potwierdzenie wszystkich swoich przywilejów. Uczynił to na prośbę opata Jana Chrząstowskiego w roku 1757 król August III. Do sporów, tym razem o charakterze ekonomicznym, dochodziło między klasztorem a mieszczanami koronowskimi. Szczególnie przybrały one na sile po roku 1750. W wyniku pierwszego rozbioru Polski w roku 1772 klasztor koronowski znalazł się pod zaborem pruskim.
W ostatnich latach istnienia klasztoru konwent liczył czternastu zakonników. W wyniku polityki prowadzonej przez władze pruskie w roku 1819 doszło do kasaty klasztoru byszewskiego.

↑ W górę

Byszewo

KOŚCIÓŁ POCYSTERSKI

Obecnie kościół pocysterski jest rzymskokatolicką parafią pw. Św. Trójcy. Jest to znane sanktuarium Matki Boskiej Byszewskiej.
Wnętrze świątyni pokrywa modernistyczno - historyzująca polichromia z 1920 r. wykonana przez Leona Drapiewskiego, m.in.: ze sceną Wniebowzięcia NMP na ścianie północnej prezbiterium. Wyposażenie jest jednorodne-rokokowe z 3 ćw. XVIII w.
Drewniany ołtarz główny, polichromowany na biało, ze złoconymi ornamentami zawiera w środkowej części obraz otoczony kultem Matka Boska z Dzieciątkiem, pochodzący z I poł. VII wieku. Na rewersie obrazu znajduje się przedstawienie męczeństwa św. Bartłomieja z ok. XV wieku. Bogata rokokowa rama obrazu podtrzymywana jest przez aniołki. Matka Boska i Dzieciątko mają na głowach XVII wieczne korony.
We wschodnich narożach nawy dwa rokokowe, drewniane o analogicznej kolorystyce jak ołtarz główny, ołtarze boczne.
W kaplicach bocznych znajdują się przyścienne, drewniane, polichromowane na czarno-brązowo ze złoconymi rokokowymi ornamentami ołtarze architektoniczne, dwukondygnacyjne. W kaplicy północnej zachowała się rokokowa dekoracja sztukatorska.
Ambona i marmoryzowana chrzcielnica kielichowa są rokokowe z 3 ćw. XVIII w. Prospekt organowy znajduje się nad chórem muzycznym z bogatą ażurową, złoconą dekoracją rokokową i przedstawieniem rzeźbiarskim króla Dawida.
W zakrystii znajduje się drewniana szafa ścienna w obramieniu późnorenesansowym z ok. poł. XVII w. i nisza mieszcząca lawetarz, ujęta drewnianym rokokowym obramieniem z 2 poł. XVIII w. z rzeźbą Chrystusa Ukrzyżowanego w zwieńczeniu.
Wyposażenie świątyni dopełniają dwa rokokowe, drewniane, malowane w kolorze zielono-brązowym ze złoconymi ornamentami konfesjonały, dwie również drewniane, barokowe o zbliżonej kolorystyce ławy lokatorskie z ok. poł. XVIII w. (rokokowe, drewniane polichromowane), oraz dwa drewniane feretrony z rzeźbami Trójcy Świętej i NMP Niepokalanie Poczętej.
Wnętrze zdobią również liczne obrazy m.in. portrety pierwszych opatów cysterskich Mikołaja (1253-1266), Gerarda (1286-1287) i Engelberta (1288-1289, za którego przeniesiono konwent z Byszewa do Koronowa), natomiast na emporze organowej można podziwiać dwa duże przedstawienia historyczne z inskrypcjami z 3 ćw. XVIII w. związane z założeniem klasztoru cysterskiego w Byszewie.
Z rzeźbiarskiego wyposażenia kościoła na uwagę zasługuje grupa Ukrzyżowania z krucyfiksem o tradycjach gotyckich z XVI-XVII w., z barokowymi figurami Matki Boskiej i św. Jana Ewangelisty z poł. XVII w.
Ponadto w nawie znajduje się zespół malowanych na blasze czterech barokowych portretów trumiennych i analogicznych piętnastu tarcz herbowych z 3 ćw. XVII w.; na ścianach liczne płyty epitafijne pochodzące głównie z 3 ćw. XVIII w.
Należy również wspomnieć o licznie zachowanych wyrobach rzemiosła artystycznego złotników toruńskich, m.in.: barokowa monstrancja z ramionami zwieńczonymi figurami aniołów wykonana ok.1680r. przez Jacoba Saxa, pacyfikał barokowy Pawła Detloffa z 2 poł. XVII w., srebrną, trybowaną sukienkę z końca XVII w. zdobiącą do 1965 r. obraz z ołtarza głównego, dwa kielichy : pierwszy manieryczny z 1647 Zachariasza Langego, drugi późnobarokowy, gładki Daniela Clausena. Ponadto mosiężne, cynowe i drewniane lichtarze z XVI, XVII, XVIII w., wiele szat liturgicznych (głównie rokokowych z 2 poł.XVIII w.).
Od zachodu przylega do kościoła dzwonnica z bramą przelotowa wzniesiona zapewne ok. połowy XVIIw.

Zwiedzanie:
oprowadza gospodarz miejsca -
ks. J.Góral tel. (052) 382-32-95 pbyszewo@pelplin.diecezja.org; adres: Byszewo 86-017 Wierzchucin Królewski


Koronowo

KLASZTOR

Obecnie, od 1819 w zabudowaniach poklasztornych znajduje się więzienie. W związku z tym budynek częściowo przebudowano i zaadaptowano do nowej funkcji. Ten sam los spotkał później pałac opatów krzeszowskich.
Wyposażenie zakrystii jest późnobarokowe i rokokowe - szafa rokokowa ścienna z monogramem Marii w ażurowym zwieńczeniu z 3 ćw. XVIII w., a w ścianie zachodniej - między otworami okiennymi, lawetarz. Wnętrze zdobi również stiukowa, geometryczna, listwowa dekoracja sklepienna.

KOŚCIÓŁ POCYSTERSKI

Kościół pocysterski w Koronowie od 1833 r. pełni funkcję parafii rzymskokatolickiej p.w. Wniebowzięcia NMP
W nawie północnej prezbiterium zachowane są dwa gotyckie, ceramiczne, maskowe wsporniki sklepienne, a w nawie południowej ostrosłupowy z pocz. XIV wieku. Zewnętrzne ramię transeptu pokrywają odcinki XIV- wiecznego fryzu wykonanego z barwnych glazurowanych płytek ceramicznych z różnie odczytywanymi przedstawieniami naprzemiennie Pieta i Zwiastowanie i lub Maria z Dzieciątkiem, Chrystus z postacią klęczącą i stojącą oraz klęczący rycerz pod tarczą z panopliami. Sklepienia kościoła pokryte są bogatą dekoracją stiukową.
Wyposażenie wnętrza kościoła jest bogate, barokowe i rokokowe z 2 poł. XVII i XVIII w.
Ołtarz główny został wzniesiony w 1738 roku. Strukturę wykonał miejscowy zakonnik cysterski Alanus Chilicki. Jest to ołtarz drewniany, polichromowany kolorystycznie, złocony, z motywami roślinnymi. Zwieńczenie stanowi baldachim i figura św. Benedykta Papieża. Oprawę ołtarza stanowią dwa obrazy pędzla Bartłomieja Strobla w części środkowej - "Wniebowzięcia NMP ze świętymi Janem Ewangelistą - patronem fundatora - Bernardem z Clairvaux i Apostołami u grobu", a w górnej kondygnacji: "Powitanie Maryi w Niebie przez Chrystusa".
Ołtarze boczne barokowe i rokokowe, drewniane, polichromowane zasadniczo w tonacji brązów, częściowo złocone, w większości architektoniczne z rzeźbami oraz obrazami olejnymi na płótnie.
W południowym ramieniu transeptu znajduje się drewniana, malowana, częściowo złocona, barokowa chrzcielnica z 2 poł XVII w.
Drewniana, polichromowana w kolorze brązów ambona pochodzi z końca XVII w. została częściowo przekształcona w 2 tercji XVIII w. Charakteryzuje ją bogata dekoracja rzeźbiarska, m.in.: glob z gwiazdami i księżycem otoczony aniołami z trąbami i kartuszami, w zwieńczeniu św. Michał Archanioł z krzyżem, a u podstawy globu- kościotrup.
Na zakończeniu nawy środkowej jest drewniany, niepolichromowany rokokowy chór muzyczny z 3 ćw. XVIII.
Wnętrze zdobią dwie stalle. Pierwsze są monumentalne dwukondygnacyjne, barokowe, drewniane, częściowo polichromowane pochodzą z końca XVII wieku rozmieszczone są po obu stronach prezbiterium z bogatymi płaskorzeźbami i progami w kształcie leżących lwów, zwieńczone stanowi baldachimem z ażurowa dekoracją. Drugie, jednorzędowe to dawne stalle opackie i przeorskie z fundacji opata I.B. Gnińskiego.
Na uwagę zasługują również cztery drewniane, niepolichromowane, architektoniczne, konfesjonały późnobarokowe z 2 ćw. XVIII w.
W nawie głównej, poda arkadami, podziwiać można obrazy pędzla Franciszka Remela z 1758 roku. Jest to cykl dziesięciu przedstawień z życia zakonu cysterskiego m.in.: "Nadanie Reguły Zakonnej", "Najświętsza Maryja Panna ofiarowuje cystersom habit", "Rycerz Bernard prowadzący do zakonu swoich towarzyszy".
W Kaplicach drewniane, polichromowane rzeźby na rokokowych postumentach: NMP Niepokalanie Poczętej i Chrystusa Echo Homo z poł. XVIII w. oraz Matki Boskiej Bolesnej prawdopodobnie z 1 poł. XVII w.
Ponadto w kościele znajdują się portrety opatów, płyty epitafijne (m.in.: poświęcone dobrodziejom klasztoru- rodzinom Chrząstowskich i Wałdowskich, i płyta inskrypcyjna znajdująca się w posadzce przed ołtarzem Chrystusa Ukrzyżowanego, ufundowana przez cystersów koronowskich w 1698 r. ówczesnemu opatowi I.B. Gnińskiemu) jak również kartusz z insygniami władzy opackiej, herbem Łodzia i inicjałami opata Antoniego Jana Chrząstowskiego z końca lat pięćdziesiątych XVIII w.
Wyroby złotnicze przechowywane w świątyni pochodzą głównie z nieistniejących już kościołów koronowskich (m.in.: szpitalnego pw. Świętego Ducha) i kościoła św. Andrzeja. Do najcenniejszych należą : rokokowa monstrancja promienista zwieńczona korą , fundowana w 1790r. przez opata Antoniego Jana Chrząstowskiego (dzieło złotnika toruńskiego Daniela Clausena); kielichy: późnorenesansowy z pocz. XVII w., dwa manierystyczne z 1 poł XVII w. , barokowy z dekoracją regencyjną z ok. 1730r., oraz późnobarokowy, gładki z 2 poł XVIII.; pacyfikał rokokowy z 2 poł. XVIII w. relikwiami św. Gaudentego. Ponadto zachowane w świątyni mosiężne pająki, reflektory z przełomu XVII/XVIII w., zespół lichtarzy mosiężnych, cynowych i drewnianych z XVI -XVIII w.
Z szat - siedem ornatów z XVII-XVIII w, barokowych i rokokowych oraz para białych dalmatyk rokokowych z 2 poł. XVIII w.
Z rozproszonej po kasacji opactwa biblioteki cysterskiej w Koronowie zachował się kodeks rękopiśmienny powstały prawdopodobnie w środowisku niemieckim w poł. XIII w., a przechowywany obecnie w Berlinie. Z dawnego klasztoru w Byszewie-Koronowie pochodzi również Biblia z 2 poł. XIII w. znajdująca się w zbiorach Biblioteki Kórnickiej PAN.

Zwiedzanie:
zgłaszać na plebanię - ks. H.Pilacki; Kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia NMP fax.(052)382 25 01 pkoronowo@pelplin.diecezja.org; adres: ul Bydgoska 23 , 86-010 Koronowo Punkt Informacji Turystycznej w Koronowie - przewodnicy

Na ślady Szarych mnichów natkniemy się również wnastępujących  miejscowościach:

Łąsko Wielkie
Kościół parafialny p.w. św. Anny - w 1652 przejęcie patronatu parafii przez klasztor koronowski; w 1765 - budowa obecnego kościoła, będącego filią Wierzchucina Królewskiego; od 1864 - ponowne utworzenie parafii. Kościół barokowy, murowany, orientowany, otynkowany; zbudowany przez cystersów na niewielkim wzniesieniu; odnowiony gruntownie w  1892r; dzwonnica klasycystyczna murowana z ok. poł. XIX wieku, grobowce i płyty kamienne z XIX w  na cmentarzu przykościelnym.
Z wyposażenia pocysterskiego godne uwagi : w ołtarzu głównym obrazy z I poł. XIX wieku, w polu środkowym „Przemienienie” wg Rafaela
Zwiedzanie:
Plebania ks. M.Zakrzewski, tel. (052) 382-33-53 marian.zakrzewski@post.pl  plaskowielkie@pelplin.diecezja.org

Mąkowarsko
Kościół parafialny p.w. Św. Wawrzyńca -  pierwotna świątynia  erygowana była przez opatów koronowskich., właścicieli wsi; obecna z lat 1790- 91; orientowana, z cegły, otynkowana. Kościół   powiększony i przekształcony w końcu XIX wieku - nawa dwurzędowa zbliżona do kwadratu, część nowsza z elewacją zachodnią, zakończona półkoliście.  Bez wyraźnych cech stylowych.
Wyposażenie pocysterskie: barokowy krucyfiks z XVIII wieku, ołtarz główny z początku XVIII wieku (trójosiowy), chrzcielnica z ok. 1740 roku.
Zwiedzanie:
ks.W.Wiśniewski,tel.(052)382-31-10 pmakowarsko@pelplin.diecezja.org 

Wierzchucin Królewski
Kościół parafialny pw. Św. Piotra i Pawła –budowę polecił w 1390 Władysław Jagiełło; następny drewniany zbudowany 1690 z fundacji opata koronowskiego Ignacego Bernarda Gnińskiego; w1754 przebudowa i nowy wystrój; obecny (1930- 31) - murowany, pseudobarokowy; z poprzedniego kościoła zachowana chorągiewka z herbem i monogramem opata I. B. Gnińskiego oraz datami 1690 i 1930; wystrój wnętrza rokokowy.
Zwiedzanie:
Proboszcz tel. (052) 382-32-89

Wtelno
Kościół parafialny p.w. Św. Michała Archanioła- świątynia orientowana, położona pośrodku wsi, na niewielkim wzniesieniu; murowana z cegły, otynkowana.
Parafię założyli tu cystersi ok.1470, wyłączając ją z byszewskiej i koronowskiej. Na miejscu pierwotnego, drewnianego z XV w. kościoła zbudowano w 1690 r. znów drewniany, by w 1785-1787 za opata Jana Chrząstowskiego postawić murowany z cegły na podmurowaniu kamiennym ; w roku 1863 i powiększono go o kaplice; w1908r. dobudowano neobarokową, kwadratową wieżę nakrytą hełmem baniastym z latarnią. Wyposażenie rokokowe: w ołtarzu głównym obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem (pocz. XVII w)- w srebrnych sukienkach;  inne rokokowe obrazy z XVIII wieku; ołtarze boczne; ambona; prospekt organowy.
Zwiedzanie:
Proboszcz ks. B.Szarytel tel. (052) 382-83-22
 

↑ W górę

↑ W górę