Pierwszy klasztor Cysterek obediencji zakonnej w Trzebnicy na Śląsku, ufundował 28 czerwca 1202 r. w diecezji wrocławskiej, książę śląski Henryk Brodaty.
Niepodobna odmówić w tej fundacji także udziału księżnej Jadwigi, nie tyle w udziale kosztów, co przy powzięciu inicjatywy samego przedsięwzięcia, wyboru grona pierwszych zakonnic, czy wyjednania pomocy krewnych: jej brata Ekberta, biskupa bamberskiego, i jej stryja prepozyta Poppona.
Założenie i uposażenie tego klasztoru zostało potwierdzone bullą Innocentego II z 22 listopada 1202 r.
Według zamierzeń fundatorów klasztor miał stworzyć warunki do prowadzenia bogobojnego życia i oddawania się ćwiczeniom religijnym dla niezamężnych panien szlacheckiego i mieszczańskiego pochodzenia. Oprócz tego dewocyjnego zamierzenia, innym ważnym celem miało być stworzenie ośrodka wychowania i nauki dla młodzieży żeńskiej.
Pierwszy konwent mniszek przybył już w 1203 r. z benedyktyńskiego klasztoru św. Teodora i NMP w Bambergu, gdzie profeską była siostra księżnej Jadwigi, Matylda, a ordynariuszem był ich brat, Ekbert. Świadczą o tym bliskie stosunki domu Andechsów z tym klasztorem oraz obecność obu dostojników bamberskich podczas przybycia zakonnic do Trzebnicy.
Trzebnica jako osada posiadała już w tym czasie prawo targowe. W tym samym roku rozpoczęto budowę klasztoru i kościoła na miejscu obecnie istniejącego. Pierwszą część budowli ukończono już w 1214 r.
Uroczyste poświęcenie świątyni pod wezwaniem NMP i św. Bartłomieja Apostoła odbyło się 25 sierpnia 1219 r. w obecności zaproszonych biskupów: wrocławskiego, poznańskiego, włocławskiego, Konrada z Halberstadt i Chrystiana z Prus, którzy w tym dniu dawali wiernym możność uzyskania czterdziestodniowego odpustu.
Opactwo formalnie zaczęło należeć do zakonu cysterskiego dopiero od 1218 r., gdy Kapituła Generalna cystersów podjęła uchwałę o inkorporacji Trzebnicy do zakonu cysterskiego.
Przez pierwsze dwa lata jurysdykcję nad klasztorem trzebnickim sprawował opat klasztoru z Pforte, w Saksonii. Z uwagi na trudności kontaktu, Henryk Brodaty podjął starania o przekazanie tej opieki opatowi lubiąskiemu. Dokonał tego papież Honoriusz II dokumentem z 14 marca 1220 r.
Klasztor trzebnicki otrzymał od początku bogate i wyjątkowo korzystne uposażenie od swego fundatora. Przede wszystkim wchodziła tu książęca włość trzebnicka o zwartym terytorium i dokładnie określonych granicach. Był to duży obszar majątkowy, wzorowo zagospodarowany, z możliwością pomyślnego rozwoju na przyszłość.
W tym pierwszym okresie gospodarstwo w klasztorze trzebnickim odbiegało od wzorców przyjętych w zakonie cysterskim, gdyż w dobrach książęcych pola orne były uprawiane przez ludność poddańczą, która długo zachowywała polskie prawa i zwyczaje.
W miarę rozwoju uposażenia coraz większą rolę w organizacji gospodarczej tych majątków odgrywali bracia konwersi, którym powierzano funkcje związane z całą materialną stroną klasztoru, zwłaszcza wymagające znajomości różnego rodzaju rzemiosł.
Pierwotne uposażenie klasztoru trzebnickiego w ciągu następnych wieków powiększało się dzięki nadaniom i darowiznom, zamianom czy wreszcie kupnie oraz innym transakcjom. Według urbariusza z 1410 r. na początku XV w. w skład uposażenia klasztoru trzebnickiego wchodziło już kilkadziesiąt wsi wraz z ludnością i wielkimi posiadłościami na rozległym terenie, zarówno na Śląsku, jak i w Wielkopolsce.
Silne podstawy ekonomiczne klasztoru trzebnickiego pozwoliły na szybki rozwój konwentu, dzięki czemu mógł w krótkim czasie obsadzić kilka opactw na terenie Polski i Moraw, a mianowicie: Ołobok koło Kalisza - 1213, Oslovan koło Brna - 1225, Owińska koło Poznania - 1249 i Chełmno w ziemi chełmińskiej - 1267.
Warto podkreślić, że polskie tradycje, zapoczątkowane w klasztorze trzebnickim od chwili jego założenia z początkiem XIII w., trwały przez dwa następne wieki aż do końca rządów ksień wywodzących się spośród polskich i śląskich księżniczek z linii piastowskiej, tj. do 1515 r.
Ksienią była córka fundatorów, Henryka Brodatego i Jadwigi, Gertruda, która wstąpiła w roku 1212. Rządy w klasztorze objęła w 1228 r. i sprawowała je do 1268 r. W klasztorze trzebnickim przebywała także jej matka Jadwiga, po śmierci swego męża w 1241 r. aż do swojej śmierci 15 października 1243 r. Dużym osiągnięciem ksieni Gertrudy było doprowadzenie do kanonizacji swej matki Jadwigi w 1267 r. Było to wydarzenie bardzo ważne nie tylko dla Trzebnicy, ale także dla Śląska, czy nawet dla Polski w ogóle. Uznanie księżnej Jadwigi za świętą pobudziło darczyńców do nowych nadań na rzecz klasztoru oraz do wydania bulli odpustowych. Grób świętej stał się miejscem licznych pielgrzymek w czasie świąt kościelnych, co wiązało się także ze wzbogaceniem klasztoru dzięki ofiarom pieniężnym. Był to okres wielkiego rozwoju klasztoru, jak również okres silnego powiązania z Polską i napływu licznych powołań z kraju. Częste pielgrzymki do grobu św. Jadwigi spowodowały powiązania Trzebnicy z innymi klasztorami w Polsce.
W średniowieczu liczebność konwentu miała dochodzić do 120 zakonnic. Dzięki rozwojowi i wzmocnieniu związków z zamożnym i średnim rycerstwem, mieszczaństwem Wrocławia i Trzebnicy oraz duchowieństwem liczącym na dochody z probostw w dobrach klasztoru, opactwo trzebnickie wpisało się trwale w rzeczywistość śląską.
Przed kasatą w 1810 r. do opactwa w Trzebnicy należało 25 folwarków, 83 wsie, patronat nad 10 katolickimi i nad 11 protestanckimi kościołami oraz nad 25 katolickimi i 28 protestanckimi szkołami, położonymi we włościach klasztornych. Toteż klasztor odgrywał dużą rolę zarówno w dziedzinie kulturalnej, jak i gospodarczej. Między innymi zorganizował w 1267 r. cegielnię miejską.
Od czasów św. Jadwigi, fundatorki klasztoru, i jej córki, św. Gertrudy, do tradycji opactwa należała działalność charytatywna, pomimo pewnych sprzeciwów ze strony zakonu męskiego, szczególnie opiekowanie się chorymi w szpitalu trzebnickim przez siostry konwerski.
Od 1526 razem z całym Śląskiem księstwo oleśnickie przeszło pod berło Habsburgów, a w 1742 znalazło się w państwie pruskim. W 1810 za sprawą dekretu kasacyjnego wszystkich klasztorów w królestwie pruskim, cysterki opuściły Trzebnicę.

↑ W górę

KLASZTOR

Jeden z dwunastu największych XIII - wiecznych zabytków architektury sakralnej w środkowej Europie. Wzniesiony w latach: 1696-1726 na miejscu pierwotnego, mniejszego budynku (z początku XIII w.).
Obecnie w murach swą siedzibę znalazły: Sanktuarium św. Jadwigi śląskiej pod opieką Zgromadzenia Salwatorianów SDS, Dom Generalny Kongregacji Sióstr Miłosierdzia św. Karola Boromeusza, Dom Pomocy Społecznej prowadzony przez boromeuszki.
Do klasztoru przylega dziedziniec klasztorny oraz zabytkowy park klasztorny, w którym rosną: platany, cisy, tuje, miłorzęby i inne gatunki drzew.
Wirydarz św. Jadwigi - pod koniec swego życia tutaj zamieszkiwała w oddzielnym domku Fundatorka trzebnickiego klasztoru. Obecnie miejsce to upamiętnia statua św. Jadwigi. W wirydarzu można zobaczyć także pozostałości pierwotnego klasztoru z XIII w.

KOŚCIÓŁ POCYSTERSKI

Kościół klasztorny św. Bartłomieja podniesiony został do rangi Bazyliki p.w. św. Jadwigi. Jest to jeden z dwunastu największych XIII - wiecznych zabytków architektury sakralnej w środkowej Europie.
Z pierwotnej późnoromańskiej budowli (początek XIII w.) zachowały się zręby murów, dwa piękne portale : Portal Dawidowy (zamurowany w XVIII w., został na nowo odkryty w 1935 r) i Portal Maryjny, oraz krypta św. Bartłomieja położona pod prezbiterium z 1214r. obecnie lapidarium z licznymi fragmentami rzeźb i detali architektonicznych.
Wnętrze zdobią: Ołtarz główny z XVIII w. do którego rzeźby wykonał F. J. Mangoldt, obrazy zaś namalował F. K. van Bentum), Ołtarz boczny z obrazem "Pan Jezus błogosławi św. Jadwidze" z poł XVIII w.; jak również grobowce znajdujące się w prezbiterium - księcia Henryka Brodatego (zm. 1238) i mistrza krzyżackiego Konrada von Feuchtwangena (zm. 1269)
Na uwagę zasługują również dwie kaplice: Kaplica św. Jadwigi z 1268 - 1275r. - znajduje się tutaj Sarkofag św. Jadwigi z 1680 roku; jedno z wybitnych dzieł Józefa F. Mangoldta (ok. 1750 r.). Wokół cokołu sarkofagu stoją figury świętych. Zwracają uwagę barokowe ołtarze umieszczone w kaplicy, przyścienna ambona (zwana "polską") oraz tablica upamiętniająca wybór kardynała Karola Wojtyły na Stolicę Piotrową. Znajduje się tutaj również monumentalny gotycki krucyfiks z rzeźbą Chrystusa (I poł. XV w.); Kaplica św. Jana Chrzciciela gdzie znajduje się Tumba nagrobna św. Jadwigi z XVII w.


Warto również zobaczyć pozostałe obiekty pocysterskie województwa dolnośląskiego: Henryków, Kamieniec Ząbkowicki, Krzeszów, Lubiąż.
W Trzebnicy natomiast warto zobaczyć: Rotundę Pięciu Stołów- miejsce związane z działalnością św. Jadwigi wśród zakaźnie chorych, Kościółek Leśny, Muzeum regionalne, Kościół św.Piotra i Dwór w Brzeźnie.

↑ W górę

↑ W górę