Początki fundacji opactwa w Krzeszowie sięgają połowy XIII w i związane są ściśle z Zakonem Benedyktynów. Według dokumentu z 1242 r. księżna Anna, wdowa po Henryku Pobożnym, w porozumieniu z synem Bolesławem Rogatką, daruje posiadłość leśną Cremebor czeskim benedyktynom z Opatowa.
Ustalono zależność benedyktynów od władzy śląskiej. W sprawach świeckich klasztor miał podlegać księciu, a w duchowych biskupowi wrocławskiemu. Uwarunkowania te, oraz niemożność zorganizowania konwentu doprowadziły zapewne benedyktynów w 1289 r. do rezygnacji z krzeszowskiej fundacji.
Książę świdnicko-jaworski Bolko I, wykupiwszy dobra krzeszowskie utworzył fundację dla własnych zakonników - cystersów z Henrykowa. Przyszłe opactwo krzeszowskie miało stać się miejscem pochówku fundatora, nekropolią kolejnych władców księstwa świdnicko-jaworskiego. Z Krzeszowem wiążą się także legendarne, sięgające XIII w., początki obrazu Krzeszowskiej Madonny
9 sierpnia 1292 r. do Krzeszowa przybyli z macierzystego Henrykowa pierwsi zakonnicy cysterscy.
Bolkowa fundacja stanowiła integralny element politycznej działalności władzy i utworzyła podstawę dóbr opactwa krzeszowskiego. Dalsze nabytki fundacji cystersów w Krzeszowie to: Chełmsko wraz z sześcioma wsiami prepozytura z własnym źródłem leczniczym w Cieplicach i z 1403 r. wieś Wierzbno koło Świdnicy. Zamek w Bolkowie z przynależnymi dobrami kupiono w 1703 r. W rezultacie powierzchnia gruntów dóbr krzeszowskich w XVIII w. wynosiła ok. 3 tys. ha. Do opactwa należało przeszło czterdzieści miejscowości z dwoma miasteczkami: Lubawką i Chełmskiem.
Opactwo dzieliło losy księstwa, które od 1392 r. przeszło pod panowanie królów czeskich. Przekazy mówią o znacznych zniszczeniach klasztoru w czasie wojen husyckich.
Ruchy religijne na Śląsku wpływały na sytuację w klasztorze. Ideologia waldeńska nie pozostała bez echa. To, że 1332 r. opata krzeszowskiego mianowano kuratorem dekretów papieskich wobec zakonów kaznodziejskich może świadczyć o autorytecie, jaki uzyskało nie tak dawno założone opactwo.
W sytuacji zagrożenia opactwo znalazło się w dobie reformacji. Wyraża się to w liczbie członków konwentu. Z sześćdziesięciu, liczba ich spadła do dwunastu. Wyrazem kryzysu było również samobójstwo opata Michała w 1576 r.
W pobliskiej Kamiennej Górze w 1581 r. rozpoczął swą działalność pierwszy duchowny ewangelicki. Luteranizm zataczał coraz szersze kręgi. Bliskie i ważne dla życia Krzeszowa miasta, jak Świdnica i Kamienna Góra, stały się silnymi ośrodkami ewangelików, w których katolicy stanowili znikomą mniejszość.
Profanacja krucyfiksu z Wierzbna w 1616 r. dała pretekst do straszenia innowierców karą Bożą. Krucyfiksowi po przeniesieniu do krzeszowskiego kościoła oddawano szczególny kult. Przed nim też pochowano zamordowanego przez mieszczan chełmskich w 1620 r. opata Marcina Clave.
W czasie wojny trzydziestoletniej nastąpiła dewastacja klasztoru. W 1622 r. oddział kozaków dokonał grabieży. W roku następnym Szwedzi podpalili klasztor. Zniszczeniu uległa biblioteka z cennymi manuskryptami.
Zwycięstwo ewangelików w końcowej fazie wojny trzydziestoletniej było ciosem wymierzonym w egzystencję Krzeszowa. Po wojnie rozpoczyna się jednak silna, nieprzebierająca w środkach, akcja kontrreformacyjna.
Ewangelicy z Kamiennej Góry, stanowiący większość mieszkańców, którym w 1653 r. odebrano kościół parafialny, musieli wędrować na nabożeństwa do odległego Jawora. W 1667 r. opat krzeszowski wypędza poza granice 1240 innowierców, mieszkańców wsi Przedwojów. Aktywność opactwa wyraża się między innymi w założeniu bractwa św. Józefa (1669), rozwinięciu ruchu pątniczego oraz modernizacji i budowie nowych kościołów. Powstaje krzeszowska kalwaria (1674-1680), kaplica Loretańska (1678), rozwija się kult figurki Emmanuela sprofanowanej przez ewangelików i sprowadzonej w 1690 r. z Kłodzka do Krzeszowa.
Dla kalwarii opracowano modlitewnik pasyjny, w którym znalazły się pieśni Angelusa Silesiusa, znanego poety i mistyka śląskiego. W aspekcie propagandy wiary, ważną rolę, w Krzeszowie odegrała również twórczość malarska Michała Willmanna.
O sukcesach kontrreformacji świadczą liczne pielgrzymki przybywające do Krzeszowa. W jednej z pielgrzymek z 1696 r. wzięło udział ponad 6 tys. osób.
Uzyskanie przez protestantów zgody na budowę sześciu kościołów Łaski oraz zwrócenie im w 1707 r. 113 świątyń to dotkliwy cios dla śląskich katolików. Odczuło go opactwo krzeszowskie, ponieważ jeden z sześciu obiektów wraz ze szkołą ewangelicką zbudowano w latach 1709-1718 w pobliskiej Kamiennej Górze.
Aneksja Śląska przez Prusy w 1741 r. przyczyniła się do załamania organizacji i gospodarki opactwa. Również epidemia tyfusu z 1758 r. spowodowała duże straty paraliżujące dalszą działalność budowlaną i artystyczną.
Zanim doszło w 1810 r. do sekularyzacji, szkoła przyklasztorna otrzymała państwową rangę gimnazjum (1800). Konwent rozwiązano 23 listopada 1810 r. Do 1814 r. trwała likwidacja biblioteki i archiwum. Większość zbiorów wywieziono do Wrocławia, część przekazano Legnicy oraz bibliotece ewangelickiej w Kamiennej Górze.
Kościół klasztorny przemianowano na parafialny i jego proboszczem został ostatni, czterdziesty siódmy opat krzeszowskiego konwentu. Klasztor wykorzystano częściowo na potrzeby szkoły świeckiej, dom gościnny stał się siedzibą leśnictwa. Zarówno zabudowania poklasztorne, jak i znajdujące się w nich dzieła sztuki ulegały znacznemu zniszczeniu i rozgrabieniu. Liczba obiektów zespołu i ich utrzymanie przerastało możliwości nowych użytkowników. Proces niszczenia został zahamowany dopiero po osiedleniu się tutaj benedyktynów przybyłych w 1919 r. z Emaus pod Pragą.
W 1924 r. konwent został podniesiony do rangi opactwa. Podjęto prace konserwatorskie, biblioteka osiągnęła 10 tys. tomów. W 1940 r. klasztor został zarekwirowany przez hitlerowców. Utworzono w nim obóz dla przesiedlonych, a w 1941 r. umieszczono Żydów przed ich dalszą wysyłką do obozów koncentracyjnych. Po wojnie klasztor został przekazany polskim benedyktynkom przybyłym ze Lwowa. Duszpasterstwo krzeszowskiej parafii powierzono cystersom.

↑ W górę

Obecnie Cystersów w Krzeszowie nie ma, a parafią i kościołem opiekują się księża diecezjalni.
Kościół klasztorny p.w. NMP Łaskawej, z dwuwieżową fasadą, Mauzoleum Piastów i zespołem kaplic należy do najwybitniejszych dzieł późnego baroku. Obecnie kompleks jest śląskim zabytkiem klasy "0".

KLASZTOR

Klasztor położony po południowej stronie kościoła jest zespołem nieukończonym, skrzydło zachodnie nie zostało zrealizowane. Skrzydła południowe i zachodnie klasztoru zostały wyburzone. Zachował się fragment lewego skrzydła kompleksu z gotycką fraternią z ok. poł. XVw.

KOŚCIÓŁ POCYSTERSKI

Pocysterski Kościół p.w. Łaski NMP otrzymał w 1998 roku tytuł Bazyliki Mniejszej p.w. Wniebowzięcia NMP.
Fascynująca jest dwuwieżowa fasada Bazyliki. Wieże zostały dobudowane w 1735 roku. Wejście główne do Bazyliki - portal główny, jest ozdobione sześcioma rzeźbami świętych powstałymi w latach 1729-1733. Nad nim znajduje się piaskowa rzeźba przedstawiająca Najświętszą Marię Pannę Niepokalaną; Ponadto po obu stronach tej rzeźby, u podstaw fasad wież ukazana jest NMP w scenach "Zwiastowania" i "Nawiedzenia". Ponad rzeźbą NMP, pomiędzy wieżami, znajduje się rzeźba Świętej Trójcy, która przedstawia ukrzyżowanego Jezusa Chrystusa, ponad nim Boga oraz gołębicę symbolizująca Ducha Świętego. Natomiast wejście do Kaplicy Loretańskiej zdobi rzeźba ukazująca dwóch aniołów przenoszących dom Najświętszej Marii Panny z Lazaretu do Loreto.
Ołtarz główny, stalle i prospekt organowy są ściśle powiązane z architekturą całej świątyni.
Wnętrze pokrywa cykl malarstwa monumentalnego. Sceny zatytułowano, jak na fasadzie, według słów Izajasza, określających przymioty Emanuela.
W ołtarzu głównym znajduje się kultowy, średniowieczny obraz Krzeszowskiej Madonny z XIII w., pamiętający fundatorów opactwa (obraz został ukoronowany w 1997 przez Jana Pawła II). Warto wspomnieć, że jest to najstarszy obraz maryjny w Polsce i jeden z pięciu najstarszych w Europie.
W 1735 Beniami Hentschla wykonał do cudownego obrazu z ołtarza głównego, srebrną trybowaną ramę. Powyżej niego znajduje się wielki barokowy obraz Piotra Brandla ukazujący wniebowzięcie NMP i posągi przedstawiające wszystkie 9 chórów anielskich.
Stalle wykonane ok.1735r., zostały w XIX w. zdekompletowane i przemieszczone. Obecnie zlokalizowane są na skrzyżowaniu transeptu. Znajdujące się w nich rzeźby figuralne przedstawiają cztery grupy świętych, których liczbie odpowiada 48 siedzisk, nad którymi górują aniołowie. Stalle wzbogacone są płaskorzeźbami i monochromicznym malarstwem.
Ołtarze boczne, wypełnione w większości wypadków obrazami Feliksa Antoniego Schefflera i rzeźbami Józefa Smi�ka, wraz z freskami znajdującymi się w kaplicach wiążą się indywidualnie w kameralne tematy, poświęcone poszczególnym świętym.
Mauzoleum Piastów Śląskich jest zintegrowane z prezbiterium. Powstawało równocześnie z Bazyliką, której budowę rozpoczęto w 1728 roku. Większość malowideł i fresków powstała do 1741 roku. Zbudowano je dla fundatorów i dobroczyńców krzeszowskiego opactwa. Znajduje się tam Sarkofag Bolka I,i Bolka II, po środku sarkofag Władysława von Zedlitz. Wnętrze Mauzoleum pokrywają zabytki sztuki sakralnej, rzeźbiarskiej oraz malowniczej. Sklepienia Mauzoleum ozdobione są bogatymi freskami przedstawiającymi dzieje fundacji.

Kontakt:
Parafia Wniebowzięcia NMP - Bazylika Mniejsza
58-405 Krzeszów
pl. Jana Pawła II 6
Tel. 075/7423325

Na Placu kościelnym znajduje się zabytkowy kamień graniczny tzw. pogranicznik. Kamienie takie służyły do wyznaczenia granic posiadłości klasztoru.
Cmentarz jest bardzo bogaty w zabytki kultury sakralnej. Jednym z nich jest Krzyż główny. Cmentarz podzielony jest na cmentarz górny i dolny. W części górnej znajduje się siedem Stacji Krzeszowskiej Drogi Krzyżowej: Stacja XXIV (trzeci upadek) Stacja XXV (zamknięcie w grocie podczas przygotowania krzyża) Stacja XXVI (obnażenie z szat) Stacja XXVII (przybicie do krzyża) Stacja XXVIII (śmierć Pana Jezusa na krzyżu) Stacja XXIX (Matka Bolesna z Ciałem Syna zdjętym z krzyża) Stacja XXXIII (ku zmartwychwstaniu - Chrystus w otchłani).
Natomiast w części dolnej możemy wejść do Grobu Pańskiego umieszczonego w Kaplicy Marii Magdaleny dostawionej do Mauzoleum Piastów w 1738r. Znajdują się tam również trzy Stacje Wielkiej Krzeszowskiej Drogi Krzyżowej : Stacja XXX (namaszczenie ciała Jezusa), Stacja XXXI (złożenie do grobu), Stacja XXXII (Grób Pański).

OBIEKTY POCYSTERSKIE

Kościół św. Józefa powstał najwcześniej w zespole barokowej architektury Krzeszowa. Pełnił funkcje zarówno parafialne jak i brackie powstałej kongregacji pod wezwaniem tegoż świętego.
Budowla powstała w latach 1690- 1696,na miejscu dotychczasowego Kościoła św. Andrzeja z XIV wieku.
Ściany prezbiterium i kaplic pozostawiono malarstwu, dlatego też nie ma tam w tym obiekcie okien.
Ściany pokrywa wielki cykl malowideł, jedyny z tego rodzaju XVII w. malarstwa na Śląsku. Jest to największy cykl malarstwa Willmanna (przy współpracy Krzysztofa Liszki i syna Michała) pochodzący z końcowej fazy jego twórczości (datowany jest na lata 1693-1698). Całe dzieło składa się z 50 powiązanych tematycznie, lecz odrębnych kompozycji.
Powierzchnię sklepieni prezbiterium wypełnia duża kompozycja Gloria caelestis z grupa Świętej Trójcy, z siedmioma archaniołami, z chórem i orkiestrą anielską, oraz z uskrzydlonymi personifikacjami czterech stron świata. Natomiast na ścianach prezbiterium przedstawiono panoramicznie wielką scenę Pokłon Trzech Króli. Tematem malowideł w kaplicach są sceny z życia św. Józefa. Sceny radosne są przedstawione w kaplicach zachodnich, sceny smutne - wschodnich.
Ze względu na czołową rolę malarstwa ściennego wyposażenie wnętrza ograniczono do niezbędnych elementów. Wyposażenie rzeźbiarskie zawdzięcza m.in. Jerzemu Schrötter. Kościół wyposażono w ograny w 1698 r. Drewniana ambona pochodzi z 1707 roku.
Pałac Opacki został zbudowany w latach 30 XVIII wieku, po zachodniej stronie kościoła św. Józefa. Obecnie dom gościnny. W jego wnętrzu jest dwanaście obszernych izb, oraz dawna kuchnia sklepiona żebrowo z zachowanym kominkiem.
Kalwaria Krzeszowska składa się z kapliczek rozmieszczone na płaskim terenie, wśród lasów i pól na przyklasztornym cmentarzu. Cała droga Krzyżowa ma ponad 5 km długości. Pierwsze kaplice były zbudowane z drewna w latach 1703-1712 na ich miejscu ustawiono murowane, i wytyczono obecny przebieg Drogi Krzyżowej z kościoła do Betlejem (przepięknego letniego Pawilonu na wodzie wybudowanego przez opata Rosę) i z powrotem. Olejne malowidła w Betlejem na wewnętrznych ścianach przedstawiają sceny starotestamentowe związane z tematyka wodną. Do Betlejem przybywano by odprawiać nabożeństwa, ale również po to by kontemplować piękno przyrody. Domek ten stanowi V Stacje Krzeszowskiej Drogi Krzyżowej. Nieopodal znajduje się również VI Stacja.
Kaplica św. Anny - położona jest na górze po wschodniej stronie zespołu klasztornego (593 m n.p.m) Wzniesiona została w 1722 roku. Ruiny, które możemy dziś zobaczyć pochodzą z 1884r.
Warto odwiedzić pozostałe obiekty pocysterskiej w województwie dolnośląskim: Henryków, Kamieniec Ząbkowicki, Lubiąż, Trzebnica, a w pobliskich miastach: Czarcią Maczugę i Głazy Krasnoludków (Gorzeszów), Średniowieczny stół sędziowski (Kochanów) , i Św. Górę w Lubawce.

↑ W górę

↑ W górę