Począwszy od X wieku po koniec XIII Bardo ze względu na swoje strategiczne położenie stanowiło ważny gród na granicy polsko-czeskiej, mający status książęcej kasztelani. Ten charakter miejscowość utraciła około 1290 roku. Wówczas to – w 1299 roku teren dawnego grodu kupili ojcowie cystersi z Kamieńca, którzy już od 1249 roku byli właścicielami tutejszego kościoła. W Bardzie utworzono cysterską prepozyturę.

Tymczasem prawdopodobnie już od XIII wieku Bardo było ośrodkiem kultu maryjnego związanego z obecnością tu cudownej figurki Matki Boskiej. Sława tego miejsca wykraczała poza granice Śląska. Tradycję tę kontynuowali i rozwijali także cystersi.

Około 1315 roku cystersi wznieśli na miejscu kaplicy zamkowej (którą dawniej opiekowali się kolejno joannici i augustianie) kościół, tzw. czeski. Rosnąca jednak ciągle liczba wiernych i pątników doprowadziła już w 1411 roku do budowy następnej świątyni, tzw. niemieckiej.

Tragiczny dla klasztoru kamienieckiego, a tym samym dla jego prepozytury z Barda był okres wojen husyckich. 3 grudnia 1425 roku husyci spalili oba bardzkie kościoły. Zginęli także wówczas prepozyt Bartłomiej i jego pomocnik Jakub.

Kolejnym ciosem dla Barda był czas walki o tron czeski pomiędzy Jerzym z Podiebradu a Maciejem Korwinem, tj. lata 1467-1471. Doprowadziły one do znacznego zniszczenia miasta i zaniku pielgrzymowania.

Cystersi z Kamieńca szybko przystąpili do odbudowy zniszczonych włości. Pod koniec XV stulecia Bardo przeżywało ponowne ożywienie gospodarcze.

Przełom XV i XVI wieku przynosi jednak miastu kolejne klęski. Prawdopodobnie w 1493 roku spłonął ponownie kościół „czeski”. Następny pożar tej świątyni miał miejsce 11 lutego 1525 roku. Według relacji z klasztornej kroniki dwóch zakonników pobiegło wówczas ratować cudowną figurkę Matki Boskiej. Kiedy jeden z nich, trzymając już ją podążał do wyjścia spadł na niego płonący strop. Następnego dnia mnisi znaleźli nietkniętą ogniem figurkę w ręce spalonego zakonnika. Wydarzenie to przyczyniło się do ponownego rozkwitu ruchu pielgrzymkowego osłabionego uprzednio przez rozwijającą się na Śląsku reformację.

Tymczasem cudowna figurka Matki Bożej przez kilkadziesiąt lat przechowywana była, ze względu na zagrożenie niesione przez ruchy reformacyjne, w klasztorze kamienieckim. Jej uroczysty powrót do Barda miał miejsce w 1606 roku. Ponadto, w 1619 roku wzniesiono na miejscowej Górze Kalwarii, w miejscu objawień z około 1400r., okazałą tzw. kaplicę górską Matki Bożej.

Okres rozkwitu miasta nie trwał jednak długo i ponownie został przerwany – tym razem wydarzeniami wojny trzydziestoletniej. Opactwo z Kamieńca i jego posiadłości zostały doszczętnie zniszczone, klasztorne miejscowości opustoszały, a w 1633 roku wybuchła tu epidemia dżumy. Bardzką figurkę w obawie przed rabunkiem przeniesiono do kościoła  jezuitów w Kłodzku, gdzie pozostała do końca wojny (1648 rok).

Po wojnie cystersi kamienieccy pod wodzą przybyłego z Lubiąża opata Szymona III energicznie przystąpili do odbudowy klasztoru, jego dóbr i gospodarki. Wzniesiono ponownie i w 1666 roku konsekrowano oba kościoły z Barda. Wkrótce jednak okazały się one zbyt małe wobec rosnącego ciągle ruchu pielgrzymkowego. Zadecydowano wówczas o połączeniu ich w jedną świątynię i w latach 1685-1704 wybudowano tu obszerny kościół barokowy. Kamień węgielny pod budowę poświęcił B. Rosa – opat cystersów z Krzeszowa, wielki czciciel Matki Bożej Bardzkiej. Konsekracji świątyni dokonano 28 IX 1704 roku.

Pątnicy udający się do Barda odwiedzali kościół z cudowną figurką oraz wspomnianą wyżej kaplicę górską na Górze Kalwarii,  do której prowadziły trzy ścieżki: tzw. niemiecka, „czeska” ścieżka i Droga Krzyżowa. Ogromna liczba pielgrzymów - miejscowe źródła podają, że na początku XVIII wieku rocznie do miasta przybywało ich około 200 tysięcy – sprawiała, iż powstawały tu licznie gospody i zajazdów. Inicjatywa opatów z Kamieńca doprowadziła do stworzenia w tym czasie dwóch dzieł przybliżających historię Barda i tutejszego kultu maryjnego.

W 1711 roku nowa świątynia bardzka wraz z drewnianym klasztorem znajdującym się przy kościele uległa zniszczeniom podczas pożaru i konieczna była jej renowacja. Z kolei w latach 1712-1716 ukończono budowę murowanych budynków klasztornych.

Kiedy w 1740 roku rozpoczęły się na Śląsku wojny prusko-austriackie cystersi z Kamieńca borykali się z problemami finansowymi, które pogłębiły się w toku działań wojennych. W tym czasie ziemie owe znalazły się pod panowaniem Prus, a król Fryderyk II nałożył na instytucje kościelne wysokie podatki. Pojawił się również zwyczaj ingerowania władcy w wybór opata. Wszystkie te kwestie niekorzystnie odbijały się na obszarach podległych Kamieńcowi. Ponadto, w samym Bardzie pod panowaniem pruskim znacznie osłabł ruch pielgrzymkowy.

Na początku XIX wieku Europę ogarnęły wojny napoleońskie. W 1807 roku w Kamieńcu i Bardzie stacjonowały wojska francuskie. Wkrótce po zajęciu miasta w lutym tegoż roku przybył tu sam brat Napoleona, Hieronim, który w klasztorze urządził swoją kwaterę. Sprofanowano tamtejsze pomieszczenia, a Bardo zmuszone było zapłacić dużą kontrybucję.

Z dniem 23 listopada 1810 roku na skutek edyktu sekularyzacyjnego króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III przestało istnieć opactwo kamienieckie. Dobra ziemskie cystersów oddano pod zarząd królewskiej administracji. W 1812 roku większość z nich – w tym Bardo – zakupiła siostra pruskiego króla, a zarazem królowa niderlandzka, Fryderyka Luiza Wilhelmina. Kościół bardzki stał się świątynią parafialną, a budynki klasztorne przekształcono na szkołę.

W ciągu XIX wieku następował stopniowy rozwój miasta, przez które przebiegała jedna z najważniejszych dróg Śląska. Zespół pocysterskiej zabudowy w 1900 roku przejęli ojcowie redemptoryści.

Autor skrótu:

Anna Cicha

 Opracowano na podstawie:

Stanisław Kozak, Agata Tarnas-Tomczyk, Marek L. Wójcik „Kamieniec”, Monasticon Cisterciense Poloniae t.II, Poznań 1999, s. 113-128.

↑ W górę

Klasztor dziś

Od 1900 roku teren zespołu klasztornego znajduje się w rękach ojców redemptorystów.

Klasztor

Murowane, barokowe budynki klasztorne wzniesiono w latach 1712-1716 na miejscu pierwotnej, drewnianej zabudowy. Założenie zbliżone jest w rzucie do kształtu litery T. Nad portalem wejściowym po przejęciu klasztoru przez redemptorystów umieszczono herb ich zgromadzenia.

Kościół pocysterski

Dawny cysterski kościół Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Bardzie wzniesiony zostW 1967 roku w pomieszczeniach parteru i pierwszego piętra głównego skrzydła klasztoru zostało utworzone Muzeum Sztuki Sakralnej.ał w latach 1685-1704 w stylu barokowym. Jest to kościół jednonawowy z kaplicami bocznymi i absydialnie zamkniętym prezbiterium, mogący pomieścić około 5 tysięcy ludzi. W głównej fasadzie świątyni umieszczono dwie kwadratowe wieże nakryte niskimi hełmami.

Ołtarz główny pochodzi z 1715 roku i jest dziełem Mikołaja Richtera. Umieszczony został tu obraz autorstwa mistrza śląskiego baroku – Michała Willmanna, przedstawiający scenę Nawiedzenia św. Elżbiety przez Najświętszą Maryję Pannę. W zwieńczeniu ołtarza znajduje się cudowna figura Matki Bożej Bardzkiej i rzeźbiona grupa Trójcy Świętej.

Figurka Matki Bożej Bardzkiej jest najstarszą drewnianą rzeźbą romańską na Dolnym Śląsku – według tradycji w Bardzie miała pojawić się już w 1110 roku. Wykonana jest z drewna lipowego, ma wysokość 43,3 cm. Ze względu na charakterystyczny pełen dobroci uśmiech Maryi zwana jest też „Madonną uśmiechniętą”.

Jednym z najstarszych elementów bardzkiej świątyni jest ambona, pochodząca z 1698 roku. Kazalnica ma kształt czworoboczny. Podtrzymywana jest przez dwa anioły, na korpusie widnieje postać Chrystusa pośród Ewangelistów, natomiast baldachim wieńczy figura Boga Ojca wśród obłoków w towarzystwie czterech Ojców Kościoła i aniołów. Całość uzupełnia bogaty ornament w formie liści akantu.

Z 1825 roku pochodzi chrzcielnica, która ma wysokość 2,5 metra. Wykonana jest z marmuru (podstawa wraz z czaszą) i drewna (pokrywa). Na pokrywie przedstawiono scenę chrztu Chrystusa, a w zwieńczeniu umieszczono wyobrażenie Boga Ojca pośród obłoków.

Na szczególną uwagę w bardzkim kościele zasługują organy, są one bowiem jednym z najokazalszych późnobarokowych instrumentów na Dolnym Śląsku. Wykonane zostały przez F. Eberharda w 1759 roku. Autorem rokokowego prospektu, w którym wyróżnia się scena Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, jest znakomity snycerz H. Hartman. Obecnie (po renowacji z 1875 roku) w organach jest 990 piszczałęk drewnianych i 1998 metalowych.

Inne obiekty pocysterskie

Na miejscowej Górze Bardzkiej, zwanej najczęściej Kalwarią w latach 1617-1619 cystersi wznieśli tzw. kaplicę górską Matki Bożej. Zlokalizowano ją w miejscu, w którym jak każe tradycja około 1400 roku ukazała się Matka Boża Płacząca. Kaplica otrzymała kształt ośmiobocznej rotundy zwieńczonej sygnaturką. Za budynkiem umieszczono odbicie stopy, które Najświętsza Panna miała zostawić podczas objawienia. Na szczyt Kalwarii prowadzą trzy drogi: Droga Krzyżowa, stroma ścieżka wzdłuż urwiska i dróżka od strony wsi Janowiec. Szczególnie warto zwrócić uwagę na Drogę Krzyżową wybudowaną w latach 1833-1839, w której pomiędzy stacjami umieszczono barokowe kaplice ze scenami m.in. Zwiastowania czy Ucieczki do Egiptu. Natomiast w połowie Drogi wytryskuje Źródło Marii, które posiadać ma właściwości lecznicze. Północne zbocze Kalwarii, od strony Barda, nosi nazwę Obrywu Skalnego. Utworzony został on w wyniku podmycia przez Nysę i w następstwie tego obsunięcie się potężnych mas ziemi w roku 1598.

Warto zobaczyć również pozostałe obiekty cysterskie i pocysterskie województwa dolnośląskiego: Henryków, Kamieniec Ząbkowicki, Krzeszów, Lubiąż, Trzebnicę.

W samym Bardzie natomiast warto zobaczyć: zespół 14 kaplic różańcowych, prezentujących różne style architektoniczne, wzniesionych z inicjatywy redemptorystów w latach 1903-1939 (czternastą dodano w roku 1990) na Górze Różańcowej, zlokalizowanej na północny-wschód od centrum miasta; relikty grodu i zamku kasztelańskiego funkcjonującego od X do XIII wieku; utrzymany w stylu gotyckim kamienny most na Nysie Kłodzkiej.

↑ W górę