|
WOJEWóDZTWO: zachodniopomorskie POWIAT: koszaliński GMINA: Koszalin DIECEZJA: koszalińsko- kołobrzeska DEKANAT: Koszalin FUNDACJA: 1277-1279 r. KASATA: ?1534/35 r. |
Jedynym na Pomorzu Zachodnim konwentem cysterek, którego fundatorem był biskup kamieński, był konwent koszaliński. Biskup Herman von Gleichen w 1266 roku lokował miasto Koszalin na prawie lubeckim, a konwent ufundował 14 marca 1277 roku, przeznaczając pod przyszłe claustrum teren w północno-wschodniej części miasta, w pobliżu rzeki Dzierżęcinki. Klasztorem macierzystym był holsztyński klasztor w Itzehoe.
W dokumencie wystawionym 5 czerwca 1278 r. przez biskupa Hermana w Koszalinie znalazło się właściwe, pierwotne uposażenie klasztoru, zapewniające utrzymanie się siostrom oraz gwarantujące dalszy rozwój nowej placówki zakonnej. W 1278 r. cysterki miały przejąć prawo patronatu nad kościołem miejskim w Koszalinie z jego przynależnościami i pożytkami oraz z czterema łanami ziemi stanowiącej jego uposażenie, pełną dziesięcinę ze wsi Dunowo i Strzekęcino, prawo patronatu nad kościołami w Jamnie i w Kraśniku oraz kaplicę Maryjną na Górze Chełmskiej. Ponadto, cysterki otrzymały sześć łanów gruntów położonych w granicy miasta, 54 łany gruntów w ziemi kołobrzeskiej i koszalińskiej, następnie 40 łanów gruntów dotąd niezagospodarowanych. W zakresie rybołówstwa mniszki otrzymały prawo połowu śledzi na odcinku od Łaz do Unieścia, wolny połów śledzi jedną łodzią w Unieściu, jednym wolnym od opłat niewodem na morzu oraz prawo połowu ryb małymi sieciami na wszystkich wodach na ziemi koszalińskiej. Konwent otrzymał również karczmę w Unieściu oraz dochody z karczmy w Łazach.
Warto zwrócić uwagę, że w 1278 roku biskup oddał pod opiekę konwentu cysterek późniejszą, słynną kaplicę pielgrzymkową na Górze Chełmskiej w okolicach Koszalina. Siostry w krótkim czasie uczyniły z niej słynący w całej chrześcijańskiej Europie ośrodek kultu maryjnego, do którego przybywali pielgrzymi nawet z odległego Rzymu. Jego znaczenie wzrosło jeszcze bardziej, gdy w 1399 roku papież nadał mu jako jedynemu na Pomorzu przywilej udzielania odpustu zupełnego.
Kaplica ta stała się dla konwentu cysterek pokaźnym źródłem dochodów. Na skutek zakupów (w 1284 roku wieś Rokosowo, w 1288 roku 13 łanów w Kęcinku )i darowizn (w 1284 roku wieś Mokre a w cztery lata później patronaty nad kościołami w Dygowie, Jarzycach, każdy z czterema łanami ziemi oraz dodatkowo po 2 łany w Jarzycach. Świeszynie i Bielicach)przekazywanych z rąk okolicznego rycerstwa, koszaliński klasztor zaczął rozwijać się pomyślnie i z biegiem czasu udało się siostrom zgromadzić dość pokaźny majątek, stanowiący zwarty teren w południowo-zachodniej części miasta.
W 1288 r rada miasta Koszalina potwierdziła cysterkom posiadanie terenu, na którym wzniosły swój klasztor. Na początku XIV stulecia siostry wdały się z władzami Koszalina w spór, którego podłożem była odmowa przez konwent świadczenia na rzecz administracji i gospodarki miasta. Konflikt z czasem przybrał ostre formy i zakończył się dopiero w 1310 roku, gdy mniszki zgodziły się wybudować fragment murów obronnych oraz płacić podatki na rzecz miasta. W drugiej połowie XIV wieku rozdzielono strefy wpływów i nastąpiło ostateczne porozumienie między zwaśnionymi stronami.
Biskup kamieński Magnus, 26 kwietnia 1420 roku potwierdził konwentowi wszystkie dotychczasowe przywileje i nabytki. W 1422 roku koszaliński klasztor powiększył je o zakupioną część wsi Borzeń, Gąski, Paprotna i Kiszkowa. W roku 1425 oprócz patronatów nad kościołami w rękach cysterek znajdowało się dwanaście wsi, sześć młynów, czynsze z siedmiu wsi, a także części wsi Mielno i Małe Mielno. W 1427 roku od biskupa kamieńskiego Zygfryda, siostry zakupiły wieś Dzierżęcino wraz z Jeziorem Wyszoborskim, co było ostatnim zakupem jakiego dokonał koszaliński konwent. Niemałe dochody czerpał też koszaliński klasztor z posiadanej do roku 1435 warzelni soli w Kołobrzegu.
Koszaliński konwent jako jedyny z klasztorów żeńskich na Pomorzu nie posiadał, narzuconego przepisami zakonnymi, męskiego klasztoru opiekuńczego. Podlegał zatem bezpośrednio biskupowi kamieńskiemu. Wiązało się z tym kilka specyficznych, niewystępujących w innych klasztorach zwyczajów i obowiązków, ustanowionych w akcie fundacji. Zgodnie z nimi konwent nie mógł sam wybierać kapelana i prepozyta - funkcję tę pełnił z urzędu każdy proboszcz kościoła Mariackiego w Koszalinie. Siostry z kolei miały obowiązek zapewnić nocleg i wikt przez dwa dni i dwie noce biskupowi kamieńskiemu i jego orszakowi w czasie ich pobytu w Koszalinie. Ponadto każdego roku w dniu św. Michała cysterki zobowiązane były dostarczyć na biskupi stół dwa pudełka rodzynek, pudełko migdałów, dwie butelki wina z Riwoli, a także dwie beczki piwa i trzy łaszty (około stu hektolitrów) owsa.
W konwencie było początkowo dwanaście zakonnic. Z czasem liczba ta znacznie wzrosła i nierzadko przekraczała ponad pięćdziesiąt mniszek. Na czele konwentu stała opatka, mająca do pomocy w sprawach gospodarczych przeoryszę. Były też siostry oficjalistki, pełniące różne funkcje w klasztornym gospodarstwie. Zakonnice wywodziły się głównie z pomorskich rodów rycerskich, szlacheckich, a także z co znaczniejszych rodzin mieszczańskich z Koszalina, Kołobrzegu, Sławna i Białogardu wnoszących we wianach swych cór czy sióstr znaczne nadania i darowizny dla klasztoru. Konwent odwdzięczał się wybierając je na opatki czy przeorysze. Za furtę koszalińskiego klasztoru trafiały też córki domu panującego. Przed rokiem 1488 opatką klasztoru była szczecińska księżniczka Anna, córka Bogusława VIII i siostra Bogusława IX.
Oprócz sprawowania opieki nad kaplicą pielgrzymkową na Górze Chełmskiej koszalińskie cysterki zajmowały się kaplicami i istniejącymi przy nich szpitalami na terenie Koszalina: św. Gertrudy i św. Barbary, św. Mikołaja, św. Jakuba i św. Jerzego, a także znajdującymi się poza miejskimi murami kaplicą i szpitalem św. Katarzyny. Opieka ta była szczególnie przydatna w roku 1505, kiedy Koszalin nawiedziła zaraza.
Przy klasztorze prowadzona też była szkoła dla dziewcząt i dom dla ubogich. Koszaliński klasztor był z pewnością wzorem dla innych konwentów. Jak wynika z zachowanych przekazów, opracowane tu przepisy zakonne i ceremoniał zostały w 1334 roku, jako wzorcowe, przekazane klasztorowi w Reczu.
Na skutek rosnących wpływów reformacji na początku XVI wieku nastąpił kres funkcjonowania koszalińskiego konwentu. Likwidacja konwentu nastąpiła prawdopodobnie w 1534 roku. Część mniszek powróciła do swych domów, część natomiast została w klasztorze prowadząc nadal dom opieki i przyklasztorną szkołę. Zgodnie z postanowieniami uchwał Trzebiatowskich zapewniono im dożywotni wikt i opierunek. Przebywały w obiektach claustrum do 1555 roku.
Po kasacie klasztoru i sekularyzacji część jego dóbr przejęła okoliczna szlachta, zaś z jedenastu wsi, czterech folwarków i młynów wodnego utworzono domenę książęcą. Dotychczasowy patronat cysterek nad kościołem farnym przejęła rada miejska, zaś zabudowania klasztorne przeznaczone zostały na rezydencję tytularnego biskupa kamieńskiego. Książę szczeciński, Jan Fryderyk jako pierwszy sprawował ten urząd. Rozpoczął proces adaptacji byłego klasztoru na zamek. W praktyce oznaczało to zburzenie podupadającego w coraz większym stopniu klasztoru i budowę w tym miejscu zamku, który stał się rezydencję księcia biskupa.
KLASZTOR
Z czasów funkcjonowania zespołu jako rezydencji biskupiej zachowało się do naszych czasów skrzydło zamkowe (niestety przebudowy zatarły jego dawny charakter) i fundamenty pozostałych skrzydeł.
KOŚCIÓŁ POCYSTERSKI
Kościół pocysterski służy obecnie wiernym Kościoła prawosławnego, nosi wezwanie św. Trójcy. Z całego założenia do naszych czasów zachował się jedynie korpus nawowy. W południowej ścianie świątyni zachowały się gotyckie portale, w elewacji wschodniej -arkada tęczy i lektorium.
Warto również zobaczyć pozostałe zachowane do naszych czasów obiekty pocysterskie województwa zachodniopomorskiego: Bierzwnik, Cedynia, Kołbacz, Marianowo, Pełczyce.
Jak również Górę Chełmską i znajdujące się tam Maryjne Sanktuarium - miejsce, do którego w średniowieczu, ciągnęły rzesze turystów z całej Europy.
W Koszalinie warto natomiast zobaczyć Katedrę Niepokalanego Poczęcia NMP z początku XIV., Domek Kata - XV-wieczną kamieniczkę (obecnie siedziba Teatru Propozycji "Dialog"), Pałac Młynarzy (dziś siedziba Muzeum Okręgowego) i znajdujący się przy nim miniskansen.
