Pierwotna fundacja opactwa pelplińskiego związana jest z osobą księcia tczewskiego Sambora II, który co najmniej od lat pięćdziesiątych XIII w. znajdował się w ostrym konflikcie z cystersami oliwskimi. Wystąpił on z inicjatywą założenia nowego opactwa, którego macierzą miał być klasztor w Doberanie. Nowy klasztor miał powstać we wsi Pogódki, w czerwcu 1258 r. Starania Sambora wsparł też biskup włocławski Wolimir, zwracając się w 1261 r. z formalną petycją do kapituły generalnej w Citeaux i dokonując konsekracji cmentarza klasztornego w Pogódkach w 1263 r.
Późniejsze zawirowania polityczne spowodowały, że władzę w opuszczonej dzielnicy tczewskiej objął Mściwoj II, bratanek Sambora. On to wystawił dokument z datą 2 stycznia 1274 nadający cystersom wielki kompleks majątkowy w ziemi tymawskiej, na prawym brzegu dolnej Wierzycy, a także wieś Pelplin, której część leżała na lewym brzegu Wierzycy, czyli w dzielnicy Sambora. W każdym razie donacja Mściwoja została przejęta przez cystersów z Pogódek, którzy ostatecznie 27 października 1276 r. przenieśli się do Pelplina. Jednak na mocy układów z lat 1282-1283 w Miliczu i Gdańsku nowa ich siedziba znalazła się w granicach państwa zakonu krzyżackiego. Po opanowaniu całego Pomorza Gdańskiego przez Krzyżaków (w latach 1308-1309) cystersi pelplińscy uzyskali zatwierdzenie posiadanych praw i majątków od wielkiego mistrza Karola z Trewiru w latach 1312-1314.
Początek XV w. przyniósł stabilizację stanu majątkowego opactwa. Większość posiadłości ziemskich klasztoru skupiona była w dwóch wielkich kompleksach - pelplińskim i pogódkowskim. Ponadto do opactwa należało jeszcze pięć innych wsi położonych w pobliżu Wisły, grunty pod Tczewem i Gdańskiem, a także trzy duże jeziora na Pojezierzu Kaszubskim. Cystersi pelplińscy rozpoczęli organizowanie wsi chłopskich na prawie chełmińskim w pocz. XIV w.
Pierwszy przywilej lokacyjny wystawił w 1302 r. dla Nowej Cerkwi wywodzący się z elbląskiego patrycjatu opat Henryk z Hadersleben (1293-1305).
Schyłek XIV, a zwłaszcza pierwsze trzydziestolecie XV w. przypadające na długoletnie rządy opackie Piotra Honigfelda (1402-1436), to okres świetności Pelplina. Dokonane wcześniej uporządkowanie gospodarki w licznych wsiach klasztornych (prawo chełmińskie), a także dotacje i legaty otrzymywane głównie od bogacącego się mieszczaństwa państwa krzyżackiego, przyczyniły się do widocznego wzrostu materialnego opactwa. Na czasy te przypada także ożywiona działalność skryptorium klasztornego. Obok ksiąg liturgicznych i zbiorów kazań powstały tam m.in.: księga zmarłych, katalog braci i konwersów, księga zwyczajów (liber uduuni) oraz dwa kopiariusze przywilejów, pierwszy - zawierający teksty dokumentów gospodarczych wystawianych przez cystersów dla dóbr klasztornych, a drugi - odpisy przywilejów otrzymanych przez klasztor. Biblioteka klasztorna wzbogacała się też wówczas o dzieła pochodzące z licznych darów oraz kupowane specjalnie we Francji. Bardzo zasłużonym współpracownikiem Piotra Honigfelda w działalności gospodarczej i politycznej był szafarz klasztorny Jan Skoter. Odbył on podróże do Paryża, Cîteaux i na sobór do Konstancji uzyskując dla swego klasztoru liczne odpusty i przywileje od ojców soborowych i papieża Marcina V.
Następne lata były bardzo niepomyślne dla opactwa. W 1433 r., w czasie najazdu na Pomorze oddziałów czeskich husytów wspomaganych przez siły polskie, klasztor został splądrowany i podpalony, a wiele wsi cysterskich całkowicie spustoszonych. Dalsze poważne zniszczenia nastąpiły w czasie wojny trzynastoletniej (1454-1466), gdy zaciężne oddziały walczących, którym często nie wypłacano w terminie żołdu, grabiły klasztor i jego majątki.
W 1464 r. opiekę nad opactwem roztoczył król Kazimierz Jagiellończyk, który potwierdził też wszystkie jego dawniejsze przywileje i wsparł dotacją pieniężną w wysokości 1000 grzywien.
Po wojennych zniszczeniach w 1474 r. przyszła wielka zaraza, w czasie której wymarł prawie cały konwent. W owym okresie Pelplin (podobnie jak Oliwa) stanowczo sprzeciwiał się bliższym związkom z opactwami polskimi. Stanowisko to poparła też kapituła generalna, która w 1487 r. zabroniła zarówno opatowi z Mogiły, jak i innym komisarzom z Polski wizytowania klasztorów w Prusach Królewskich, nakładania kar i zmuszania do wysyłania braci na studia do Krakowa. Niezależność Pelplina od polskiej prowincji utrzymała się jeszcze przez prawie sto lat i dopiero Edmund od Krzyża w swych postanowieniach po wizytacji w 1580 r. zmienił ten stan.
Z końcem XVI w., po głębokim kryzysie wywołanym przez reformację, rozpoczęła się w Pelplinie wyraźna odnowa życia zakonnego. Zainicjował ją opat Mikołaj Kostka (1592-1610) uporządkowaniem spraw majątkowych. Inspirowany przez biskupa włocławskiego Hieronima Rozrażewskiego i sprowadzonego do Pelplina przeora oliwskiego Filipa Adlera przywrócił nakazaną regułą karność zakonną. Podobną działalność prowadzili też następni opaci - Feliks Kos (1610-1618) i Leonard Rembowski II (1618-1649) - blisko związany z Adamem Trebnicem, komisarzem prowincji i reformatorem zakonu w Polsce.
Szczególnie długoletnie rządy Leonarda Rembowskiego stanowiły okres ponownej świetności opactwa pelplińskiego. Jego zasługą był między innymi ostateczny podział majątku klasztornego na dobra opackie i konwentowe, potwierdzony bullą Urbana VIII z 1624 r., jak również wydanie wilkierza dla wsi klasztornych, konfirmowanego w 1623 r. przez króla Zygmunta III. Mecenat tego opata odegrał ważną rolę przy tworzeniu nowego barokowego wystroju kościoła klasztornego. Z jego czasów pochodzi tez słynna tabulatura organowa dobitnie świadcząca o poziomie zainteresowań muzycznych w Pelplinie, a także zasadnicza część kronik klasztornych- najobszerniejszego dzieła historiograficznego powstałego w XVII w. na Pomorzu Gdańskim.
Reformy z końca XVI i pocz. XVII w. zapoczątkowały nowy okres w dziejach opactwa, trwający bez większych zmian do 1772 r., czyli pierwszego rozbioru Polski. W tym czasie Pelplin należał do najbardziej znaczących opactw cysterskich w całej prowincji polskiej i był wyraźną ostoją katolicyzmu w Prusach Królewskich. Sami zaś opaci pelplińscy m.in. Ludwik A. Łoś, trzej Czapscy, czy Wojciech S. Leski zaliczali się do najwybitniejszych osobistości Kościoła w Polsce.
Działo się tak mimo częstych wojen, mających negatywny wpływ na gospodarkę klasztoru i życie zakonników. W XVII w. były to dwie wojny szwedzkie (1617-1629 i 1655-1660), które zmuszały mnichów nawet do przejściowego opuszczania klasztoru. W następnym stuleciu była to wojna północna (1700-1721), która obok wysokich kontrybucji przyniosła też klęskę nieurodzaju i wielką zarazę (1709-1711), a także wojna siedmioletnia (1756-1763), w czasie której przez dłuższy czas w posiadłościach klasztoru stacjonowały wojska rosyjskie. Zniszczenia i trudności, jakie przyniosły te wojny, udawało się jednak dość szybko usuwać i dopiero wydarzenia z 1772 r. stworzyły istotne zagrożenie dla istnienia opactwa. Król pruski Fryderyk II zaledwie w kilka tygodni po przejęciu Pomorza Gdańskiego pod swe panowanie sekularyzował majątek ziemski klasztoru liczący wówczas sześćdziesiąt wsi i folwarków. Następne pół wieku było już tylko wegetacją. Przyniosło ono całkowite oderwanie od polskiej prowincji cystersów i stopniowo coraz większe ograniczenia w przyjmowaniu nowicjuszy, a w 1810 r. zupełny zakaz ich przyjmowania. Ostatnim szesnastu mnichom przyznano dożywotnie renty. W 1823 r. zlikwidowano ostatecznie klasztor.
Bullą De salute animarum z 16 lipca 1821 r. powiększona została diecezja chełmińska i Pelplin w 1824 r. został jej stolicą.
W ten sposób świątynia cysterska została katedrą, a otaczająca ją wieś zaczęła szybko przeradzać się w miasteczko. W rozbudowanym klasztorze umieszczono Seminarium Duchowne (od 1965 r. afiliowane do Papieskiego Uniwersytetu Laterańskiego) i biskupie Collegium Marianum, założone w 1836 r., dzisiejsze męskie Liceum Katolickie.
W latach 1894-1899 pod nadzorem J. Heisego z Gdańska "oczyszczenia" architektury świątyni ze stosunkowo nielicznych naleciałości barokowych; zdjęto tynk z filarów i usunięto resztki polichromii o motywach roślinnych, jaką w 1671 r. wykonał brat Eliasz. Zlikwidowano także kaplicę Kosów z 1644 r., umieszczając w tym północnym ramieniu transeptu kaplicę Najświętszego Sakramentu z neogotyckim ołtarzem, tryptykiem Najświętszego Serca Jezusowego.
W czasie II wojny światowej katedra była zamknięta. Podjęto w niej różne prace konserwatorskie, odnowiono ołtarz główny, a w 1971 r. zorganizowano nową strefę liturgii na przecięciu nawy głównej z transeptem. Od 1965 r. katedra nosi tytuł bazyliki mniejszej, nadany przez papieża Pawła VI.

↑ W górę

Pogódki

(Gmina Skarszewy, powiat starogardzki, województwo pomorskie, Diecezja Pelplińska)
W 1258 r. z Doberanu do Pogódek przybywają cystersi. Książę Sambor II przekazuje zakonowi dokument nadania – darowiznę majątków i ziem. Za jego sprawą zbudowano drewniany kościół. W 1276 r. cystersi opuszczają Pogódki i udają się do Pelplina. W 1701r. następuje początek budowy aktualnego kościoła. W 1748 cystersi ponownie obejmują pracę duszpasterską w Pogódkach. W 1767 następuje konsekracja nowej świątyni - barokowego kościoła pod wezwaniem Apostołów Św. Piotra i Pawła. Kościół - jednonawowy o jednolitym wyposażeniu barokowym; Wyposażenie pocysterskie: ołtarz główny z XV – wieczną figurką Matki Boskiej Pogódzkiej, barokowy ołtarz św. Krzyża, barokowa chrzcielnica i ambona.
Zwiedzanie:
Proboszcz ks. J.Grzybek ul. Ks. Kellera 1, 83-236 Pogódki, tel. (058) 588-11-28 ppogodki@pelplin.diecezja.org
Informacja turystyczna:
Gminny Ośrodek Kultury (058) 588-25-04 gok@gdansk.home.pl adres: ul.Zamkowa4, 83-250 Skarszewy

KLASZTOR

Obecnie w kompleksie budynków pocysterskich mieści się Liceum Katolickie Collegium Marianum oraz Wyższe Seminarium Duchowne.
Trzy skrzydła klasztorne uległy wielokrotnym przekształceniom. Obecny stan pochodzi z lat daleko idącej przebudowy 1859-1868. Najbardziej zmieniono układ skrzydła zachodniego. W skrzydle południowym natomiast znajduje się zachowany jeszcze w formie pierwotnej refektarz. Jest to najstarsza cześć klasztoru (XIII w.)
W północnym krużganku na jednej ze ścian znajduje się dwustrefowe malowidło ścienne ze sceną Umywania nóg w dolnej oraz Ukrzyżowania i postaciami proroków Izajasza i Jeremiasza, opata i mnicha cysterskiego w wyższej strefie , pochodzące być może z 2 poł XIV wieku. W okresie nowożytnym zaopatrzono krużganki w liczne dzieła snycerki i malarstwa. Pod koniec XVII w. zawieszono we wszystkich krużgankach, pod łukami żeber sklepiennych, barokowe obrazy olejne przedstawiające sceny ze Starego i Nowego Testamentu.
W 1603 roku wykonano dębowe drzwi do kapitularza, w północnym krużganku ustawiono w 1609r. dębowe ławy dekorowanymi zapleckami. Nad siedzeniem opata znajduje się jedno z cenniejszych malowideł dawnego opactwa pelplińskiego - fresk przedstawiający Mistyczne Ukrzyżowanie i Umycie Nóg (XIV wiek).
Kapitularz w 1864r. został przekształcony na kaplicę Collegium Marianum p.w. Krzyża Świętego.
Od początku istnienia klasztor pelpliński posiadał zasobną bibliotekę. Jej zbiory zostały przejęte przez istniejącą do dziś Bibliotekę Seminaryjną. Obejmuje ok. 2000 rękopisów, starodruków, inkunabułów m.in.: pięknie iluminowany pergaminowy psałterz (pocz. XIV w.), pergaminowy graduał (XIV w.), dzieło Petrusa Lombardusa Commentaria in epistoles beati Pauli cum textu eiusdem (XIII w.), dzieło św. Augustyna De civitate dei (XV w.), kilkaset kodeksów, dzieł liturgiczno - muzycznych m.in.: sześć tomów tabulatur pelplińska z 1595-1649.
Wiele cennych eksponatów dziedzictwa kulturowego Pomorza znajduje się w Muzeum Diecezjalnym. Madonny Szafkowe (XII i XIII wiek), rzeźby, obrazy, szaty liturgiczne, i liczne przedmioty sakralne i Biblia Gutenberga - jedna z najcenniejszych zabytków piśmiennictwa, stanowiąca jeden z 47 egzemplarzy zachowanych na świecie.
Kontakt:
Wyższe Seminarium Duchowne
pl. Mariacki 7
83-130 Pelplin
tel. 058 536 16 64 - furta
tel. 058 536 16 26 - rektorat
tel/fax 058 536 17 62 - dyrektor administracyjny
info@pelplin.com
www.seminarium.pelplin.diecezja.org

Kontakt:
Collegium Marianum
al. Cystersów 2
83-130 Pelplin
tel. +48 58 536 49 32
fax +48 58 536 49 35
info@pelplin.com
www.collegium.pelplin.diecezja.org

Kontakt:
Muzeum Diecezjalne w Pelplinie
ul. Biskupa Dominika 11
83-130 Pelplin
tel.: +48 58 536 12 21
fax: +48 58 536 16 99
Więcej na www.muzeum.diecezja.org; info@pelplin.com

KOŚCIÓŁ POCYSTERSKI

Pocysterska Bazylika w Pelplinie jest drugim, co do wielkości, po kościele NMP w Gdańsku, obiektem w Polsce. Ze względu na swoje znaczne rozmiary kościół pelpliński zaliczany jest do najbardziej monumentalnych budowli sakralnych gotyku ceglanego. Najstarsze wyposażenie kościoła pochodzi dopiero z XV w., wcześniejsze niestety nie zachowało się.
Do wyjątkowych zabytków sztuki snycerskiej zalicza się zespół dębowych stall. Powstały w 1433 r. i obejmują 42 siedziska. Zdobione są bardzo bogatą ornamentyką zoomorficzną i roślinną i maswerkami. Rozczłonkowane zostały w 1842 roku. Dziełem o najwyższym poziomie artystycznym jest 22 siedziskowa stalla opata ze scenami pasyjnymi. Podobna do niej lecz słabsza artystycznie jest 22 siedziskowa stalla przeora. Znaczącym dziełem późnośredniowiecznej snycerki jest trójsiedziskowa stalla celebransa z przedstawieniami figularnymi i dekoracją maswerkową.
Kolejnym, interesującym dziełem snycerki i malarstwa jest zespół ponad 20 ołtarzy pochodzących przede wszystkim z XVII wieku (ok. 1620-1670). Trzy z nich wykonane są z marmuru, dwa ze stiuku, a reszta z drewna. Większość ołtarzy polichromowano i złocono. Zdobią je w większości obrazy pędzla Hermana Hana.
Najokazalszy jest wielokondygnacyjny, dekorowany licznymi rzeźbami ołtarz główny z lat 1623/24. Jest dziełem fundacji opata Leonarda Rembowskiego i wyróżnia się obrazami Hermana Hana Koronacją NMP w wielostrefowym ujęciu z rzeszą świętych i wieloma portretami współczesnych i historycznych postaci.
Oprócz obrazów ołtarzowych kościół pelpliński wyposażono w kilka wielkowymiarowych malowideł, wiszących samodzielnie, w dekoracyjnych ramach barokowych. Kompozycje te są przykładami XVII-wiecznego malarstwa historycznego w Prusach.
Wyposażenie wnętrza dopełnia wspaniała barokowa ambona, którą w 1682 roku wykonał snycerz Mateusz Scholler z Gniewa.
Niewielkiej odległości od ambony znajdują się bogato dekorowane organy barokowe , powstałe pod wpływem późnego manieryzmu niderlandzkiego. Instrument wykonał organmistrz Jan Jerzy Wolff z Gdańska przy udziale Daniela Nitrowskiego w latach 1677-1680. Sekcję główną i pozytyw dolny wieńczą grupy rzeźbiarskie Wniebowstąpienia Chrystusa i Wniebowzięcia NMP z całopostaciowymi figurami w silnie poruszonych pozach.
Z wyposażenia kościoła na uwagę zasługują również: pozłacany, kamienny posąg Mściwoja II z I poł. XVII w. ; dwa prawie 2 metrowe brązowe świeczniki z początku XVIII wieku; rokokowe konfesjonały i ławki wykonane ok. 1760 r., kilka płyt epitafijnych m.in.: płyta opata Leonarda Rembowskiego II, oraz znajdujące się w zakrystii barokowe szafy na parlamenty. Ponadto liczne szaty liturgiczne (przeważnie z czasów nowożytnych) z których na szczególną uwagę zasługują dwa ornaty z ok. 1550 r. ze scenami Męczeństwa św. Katarzyny i o tematyce eucharystycznej. Ze złotnictwa cysterskiego warto wspomnieć o kielichu datowanym na 2 poł. XIV w. Większość przyborów liturgicznych pochodzi z XVII i XVIII w.
Zabytkowe wyroby złotnicze i parlamenty przechowywane są w zakrystii, skarbcu katedralnym lub w Muzeum Diecezjalnym w Pelplinie.
Na poddaszu kościoła znajduje się jedyny w swoim rodzaju zabytek techniki, jakim jest zachowany wyciąg deptakowy z końca XVI w., służący do transportu ciężkich elementów konstrukcji dachowej.

Kontakt:
Parafia Katedralna Wniebowzięcia NMP Bazylika Mniejsza
83-130 Pelplin,
Plac Mariacki 2
tel. 0048 58 536 15 64
e-mail:ppelplin@pelplin.diecezja.org
http://parafia.pelplin.pl/?a=2&w=1

OBIEKTY POCYSTERSKIE

Kościół p.w. Bożego Ciała z I poł XIV wieku z przylegającym cmentarzem (pieknie odrestaurowane nagrobki w formie kamiennych i żeliwnych krzyżach na cokołach, dwa z neoplastycznymi figurami, liczne kraty, łańcuchy,) W wyposażeniu kościoła zachwyca wczesnogotycka marmurowa chrzcielnica, barokowy ołtarz Świętych Aniołów oraz ołtarze rokokowe : ołtarz główny, ołtarz św. Rodziny z poł XIX wieku.
Budynek bramny - środkowa wieża bramna pochodzi z XV w. i obecnie mieści się w niej księgarnia.
Dawny budynek dormitorium konwersów z I poł. XIV wieku, przekształcony w późniejszy szpital; podlegał licznym przebudowaniem; obecny wygląd pochodzi z 1850 r. Dziś pełni funkcje obiektu kulturalnego. W Sali tzw. kominkowej odbywają się liczne wieczory muzyczne i spotkania poetyckie.
Na terenie dawnego opactwa możemy zobaczyć też:
pozostałe zabudowania klasztorne: gotyckie krużganki i refektarze, wirydarz, kaplice i dansker; śluzę na Wierzycy, młyn i spichlerz - dziś hotel „Nad Wierzycą „ i sklep „Przy Katedrze” oraz „dom bramny”- siedziba „Diecezjalnego Centrum Informacji Turystycznej”. W ogrodach – klasycystyczny pałac biskupi z 1837 r., dwukondygnacyjny z portykiem w ryzalicie frontowym (wejście ograniczone), kanonie i gotycki kościół pw. Bożego Ciała z 1417 r., z wyposażeniem barokowym,  rokokowym oraz neogotycki obiekt szpitalny z kaplicą św. Józefa z 1870 r.; Archiwum Diecezjalne i Biblioteka Wyższego Seminarium Duchownego – imponujący księgozbiór pocysterski (dostęp ograniczony);
Warto również zobaczyć:

• Górę  Jana Pawła II, gdzie 6 czerwca 1999 r. Ojciec Święty sprawował  Mszę Świętą dla wiernych Diecezji Pelplińskiej.
• Jarmarki Cysterskie - zawsze w trzeci weekend września na terenie dawnego opactwa cysterskiego; wspaniale zachowane dziedzictwo kulturowe i niepowtarzalne wyeksponowanie  dziejów oraz  tradycji cysterskich  sprawiają, że jest jedną z najciekawszych atrakcji turystycznych Pomorza.
• Muzeum Diecezjalne w Pelplinie - tu zgromadzono cenne pocysterskie paramenty liturgiczne, szaty liturgiczne i in.; obok tego- dziedzictwo kulturowe Pomorza (np. Madonny szafkowe) oraz jedyny w Polsce   egz. Biblii Gutenberga. adres: ul. Biskupa Dominika 11; 83-130 Pelplin, tel. (058) 536-12-21 www.muzeum.diecezja.org

Informacja turystyczna:

Diecezjalne Centrum Informacji Turystycznej (i obsługa turystyczna przewodnicy, organizacja zwiedzania)  tel. (058) 536-19-49 fax (058) 536-32-97 info@pelplin.com  www.informacja.pelplin.com, adres: pl. Tumski 1  83-130 Pelplin
Gminne Centrum Informacji w Pelplinie tel. (058) 536-12-61 w.15,35, fax: (058) 536-1-61 w.15 gci@pelplin.pl, www.pelplin.pl

Na ślady pelplińskich Cystersów napotkamy również w:

• Gminie Pelplin:
• Nowy Dwór

Folwark należący do klasztoru pelplińskiego (zał. ok. XV w).Pozostała tu pocysterska kaplica pod wezwaniem Świętego Józefa (XVII w.) dla zakonnika zarządzającego folwarkiem. Obecnie filia kościoła w Klonówce.
Murowana z cegły i kamienia polnego, o tynkowanych elewacjach. Założona na planie kwadratu, z fasadą od strony wschodniej, rozdzielona czterema pilastrami, między którymi na osi środkowej drzwi frontowe
z kolistym oknem powyżej; na osiach bocznych półkoliście przesklepione nisze. W zwieńczeniu trójkątny, oprofilowany szczyt z trójkątnym naczółkiem; w polu szczytu okienko, w którym zawieszono  dzwon. Obiekt zawilgocony; do gruntownego remontu.
Kapliczka podworska – rzeźba Św. Jana Nepomucena oraz resztki murów podworskich-mocno zniszczone. Przy nim fragmenty murów podworskich.
Zwiedzanie:
ks. Stanisław Tondytko - proboszcz Parafii Św. Katarzyny w Klonówce -
Klonówka 42, 83-130 Pelplin tel. (058) 563-71-45 tonsta@wp.pl;
e-mail:pklonowka@pelplin.diecezja.org

• W gminie Morzeszczyn

(powiat tczewski, województwo pomorskie, Diecezja Pelplińska)

• Nowa Cerkiew

Barokowa świątynia cysterska pw. Św. Michała Archanioła została wzniesiona w 1312 r. w miejscu spalonego drewnianego kościółka z XIII wieku. Z tego czasu zachowały się: czworoboczna wieża, prezbiterium, zakrystia i skarbiec. We wnętrzu kościoła znajdowała się wiszący wieloboczna empora, tak umieszczona, że obecni w Nowej Cerkwi cystersi mogli, wchodząc od zewnątrz nad zakrystią, brać udział w nabożeństwach. W 1764 r. pożar zniszczył kościół i wieżę do tego stopnia, że pozostały tylko mury i sklepienie w prezbiterium, ale jeszcze tego samego roku odbudowano goi przebudowano, rozszerzając o nawy boczne i starając się dać mu styl barokowy. Ogień strawił ponownie kościół w 1844 r. wypalając wnętrze i niszcząc wieżę. Obecne jej zakończenie pochodzi z 1851 r. W czasie działań wojennych 1945 roku uszkodzeniu uległy nawy – boczna (południowa) i główna oraz wieża. Wnętrze świątyni, o jednolitej zharmonizowanej całości, ma wystrój barokowy i rokokowy. Cmentarz przykościelny sięgający swym rodowodem XIV wieku jest miejscem spoczynku wielu pokoleń okolicznych chłopskich rodzin.
Podczas remontu kościoła w 1995 roku w podziemiach odnaleziono trumny i ludzkie szczątki. W podziemiach kościoła spoczywa też ostatni przeor opactwa cysterskiego w Pelplinie - Maciej Prądzyński (zm.1829), który po zniesieniu klasztoru został proboszczem w Nowej Cerkwi, zachowując prawo noszenia habitu, pierścienia i krzyża. W roku 2005 podczas prac remontowo - konserwacyjnych  na kościelnej wieży odkryto średniowieczne malowidła. Na kościelną wieżę wrócił po wielu latach zegar z odnowionym cyferblatem (tak niegdyś nazywano tarcze zegarowe). Niestety nie zachował się jego oryginalny mechanizm, dlatego wyposażono go w nowoczesny.
Wyposażenie pocysterski: ołtarz główny (XVIII w.) ma w swym wnętrzu siedemnastowieczny obraz Matki Boskiej uważany przez lud za cudowny - w górnej kondygnacji ołtarza znajduje się kamienna figura Matki Boskiej Bolesnej przeniesiona tutaj w 1802 roku z kaplicy przydrożnej we wsi Borkowo; gotycki obraz Niepokalanej w ołtarzu Matki Boskiej Różańcowej - srebrną sukienkę wykonał w początkach XVIII wieku Siegfried Örnstern z Gdańska; w kruchcie głównej - średniowieczna kropielnica oraz duży drewniany krucyfiks ludowej roboty; trzy rokokowe feretrony i in.
Zwiedzanie:
ks. Stanisław Borzyszkowski, tel. (058) 536-22-07, 0602-637-134; pnowacerkiew@pelplin.diecezja.org adres: ul. Kościelna 48, 83-131 Nowa Cerkiew

• Królówlas

Historia tutejszego kościoła pod wezwaniem Św. Mikołaja i Św. Rocha sięga XIV w. (przez jakiś czas stanowiła filię parafii Nowa Cerkiew. Najpierw była tu kaplica drewniana, później kościół drewniany. Obecny kościół pochodzący z 1806 roku jest murowany, neogotycki z 1806 roku - ma drewniany sufit i czworoboczną masywną wieżę.
Młyn - jego historia sięga prawdopodobnie XIV wieku kiedy to cystersi lokowali tu wieś na „surowym korzeniu”. Obecny budynek młyna pochodzi z XIX wieku.
Zwiedzanie:
ks.E.Zalewskitel.(058)536-27-94 pkrolowlas@pelplin.diecezja.org; adres: Królówlas, 83-132 Morzeszczyn

Informacja turystyczna:
Diecezjalne Centrum Informacji Turystycznej pl. Tumski 1;  83-130 Pelplin tel. (058) 536-19-49 fax (058) 536-32-97 info@pelplin.com  www.informacja.pelplin.com

 

↑ W górę

↑ W górę