Fundacja klasztoru cysterskiego w Lubiążu nastąpiła w 1175 r. Inicjatorem przedsięwzięcia był książę Bolesław Wysoki, który szarych mnichów sprowadził z Pforty nad Saalą najprawdopodobniej dla wzmacniania ideologii i politycznej pozycji Kościoła na powierzonych im terenach oraz służenia pomocą fundatorowi. Cystersi przybyli do Lubiąża, jak się powszechnie przyjmuje, w 1163 r. lub nawet wg niektórych źródeł w 1150r. Zajęli miejsce przebywających tam od 1150 r. benedyktynów.
Pierwotne uposażenie klasztoru stanowiły przede wszystkim nadania- dochody z targów, karczm, młynów, przepraw na Odrze, praw do połowu ryb, folwarków, dziesięcin, dzięki którym stan posiadania klasztoru systematycznie wzrastał. Na pierwszym miejscu listy darowizn w dokumencie z 1175 r. wymieniono Lubiąż wraz z kościołem św. Jana, targiem i przeprawą na Odrze. Było to zapewne pierwsze terytorium, jakie otrzymali cystersi z woli Bolesława Wysokiego już w 1163 r.
Wszystkie wsie należące do cystersów położone były na ziemiach urodzajnych, posiadających też bogactwa naturalne. W szczytowym okresie terytorialnego rozwoju klasztoru jego posiadłości obejmowały 2100 km2 na Śląsku, w Wielkopolsce i w Czechach.
Na pocz. XIII w. cystersi lubiąscy dysponowali sześcioma kościołami parafialnymi: św. Piotra i Pawła we Wrocławiu, św. Jakuba i NMP w Lubiążu, św. Jana Ewangelisty w miasteczku Lubiąż, NMP w Słupie, św. Stefana w Bytomiu nad Odrą oraz kaplicą w Nabytynie.
W roku 1201 zmarł Bolesław Wysoki. Pochowano go w kościele klasztornym w Lubiążu, który stał się odtąd książęcym mauzoleum Piastów śląskich.
Wszystkich swych dóbr klasztor nie mógł utrzymać z powodu zbyt szczupłych środków finansowych. Przeszkodziła mu w tym też niestabilna sytuacja w Wielkopolsce oraz najazd tatarski. Wkrótce utracił posiadłości wielkopolskie, a po 1228 roku czeskie. Dobra w ziemi lubuskiej odpadły po wojnach husyckich, a ziemie pod Nakłem na przełomie XIII i XIV w. Obszary w kasztelami wieleńskiej kurczyły się od XIII w. aby ostatecznie odpaść w wieku XVI.
Złożone, niekiedy obarczone konfliktami były też stosunki klasztoru z biskupstwem wrocławskim.
Najazd mongolski i przegrana przez Henryka II Pobożnego bitwa pod Legnicą w 1241 r. były ciosem dla gospodarki klasztoru. Choć sam Lubiąż nie ucierpiał, to jednak wiele jego wsi zostało spalonych. Zamieszanie pogłębiły akcje rewindykacyjne okolicznych feudałów. Pomimo zrezygnowania z części wcześniejszych nadań, cystersi lubiąscy dysponowali dużą liczbą majątków, jak żaden inny klasztor w środkowowschodniej Europie.
W latach czterdziestych XIII w. klasztor rozwinął kolonizację, która osiągnęła swój punkt kulminacyjny w poł. XVI w. Akcja ta nie miała na celu zniemczenia miejscowej ludności, lecz jak najekonomiczniejsze wykorzystanie posiadanych obszarów i wprowadzenie nowoczesnych metod gospodarowania.
Gospodarka Lubiąża obejmowała również górnictwo. W roku 1258 Bolesław Rogatka nadał cystersom lubiąskim prawo kopania metali we własnych dobrach. Klasztor należał także do spółek przedsiębiorstw górniczych. Mnisi lubiąscy zajmowali się ogrodnictwem, sadownictwem, pszczelarstwem, rybołówstwem, uprawą winnej latorośli. Posiadali także własne młyny, jatki mięsne i kramy chlebowe. Handlowali ponadto solą i śledziami sprowadzanymi bez cła z Pomorza.
W wyniku postępującego rozbicia dzielnicowego Śląska dobra klasztorne znalazły się pod władzą wielu książąt. Opaci zmuszeni byli w swej działalności uwzględniać interesy książąt: oleśnickiego, wrocławskiego, legnicko-brzeskiego, głogowskiego, świdnicko-jaworskiego, opolskiego, wielkopolskiego, a także markgrafów brandenburskich, arcybiskupa magdeburskiego i króla czeskiego.
W wieku XV znajdujący się w rozkwicie klasztor dotknęło wiele klęsk między innymi najazdy husyckie co pogłębiło upadek gospodarczy opactwa. 30 czerwca 1432 r. husyci najechali sam klasztor i niemal doszczętnie go spalili. Ocalał jedynie kościół św. Jakuba i nieliczne zabudowania gospodarcze. Konwent uciekł do Wielkopolski i do Wrocławia i stracił czternastu mnichów.
W wieku XV zaobserwować można rozluźnienie wewnętrznej dyscypliny wśród mnichów lubiąskich.
Sytuacja w klasztorze lubiąskim zaczęła się poprawiać za rządów opata Andreasa Hoffmanna (1498-1534). Przywrócił on i odnowił dyscyplinę wewnętrzną wśród mnichów, wydobył fundację lubiąską z długów i dokonał wielu korzystnych transakcji, co w rezultacie pozwoliło odbudować budynki klasztorne z uprzednich zniszczeń. W uznaniu zasług otrzymał w roku 1498 pontyfikalia od papieża Aleksandra VI. Uczestniczył też w obradach kapituły generalnej w Citeaux w 1502 r., gdzie m.in. uzyskał na rok prawo rozgrzeszania na Śląsku spraw zastrzeżonych dla kapituły generalnej.
Od początków reformacji postępowało wyludnienie klasztoru. W roku 1553 pozostało w nim tylko siedmiu mnichów. Od roku 1523 panem Lubiąża został Fryderyk II, książę legnicki, który w 1544 r. zamierzał sekularyzować fundację, czemu jednak skutecznie przeciwstawili się mnisi. Książę popierał luteranizm na należących do siebie ziemiach, przeciwko czemu zakonnicy lubiąscy zbytnio nie protestowali. Pozwalali zakładać na podległych sobie terenach szkoły ewangelickie, przez palce patrzyli na zmianę wyznania swych poddanych oraz zgadzali się, aby w administracji klasztornej urzędy piastowali protestanci.
W roku 1577 opat generalny przyłączył Lubiąż do prowincji czeskiej zakonu. Od tego czasu cystersi lubiąscy zrezygnowali z klauzury i poświęcili się zadaniom duszpastersko-administracyjnym.
Po stratach powstałych w wyniku reformacji przywrócił klasztorowi znaczenie i podźwignął go z ruiny opat Mateusz Rudolf z Hennersdorf (1608-1636). Jego dzieło zostało zniszczone na skutek wojny trzydziestoletniej. W roku 1632 Lubiąż splądrowali Saksończycy, a w 1639 r. zajęli go Szwedzi. Mnisi wrócili do klasztoru w 1649 r. po wieloletnim pobycie na wygnaniu we Wrocławiu i Krośnie Odrzańskim. W 1642 r. szwedzki gen. Duwal, który stacjonował w Lubiążu, rozkazał wywieźć bibliotekę i część archiwum do Szczecina, gdzie w 1679 r. spłonęły od uderzenia pioruna.
Po zakończeniu wojny trzydziestoletniej rozpoczął się w dziejach Lubiąża okres największego rozkwitu. Oprócz A. Freibergera wkład w rozbudowę kompleksu klasztornego oraz w podnoszenie znaczenia fundacji lubiąskiej wnosili kolejni opaci: Jan Reich (1672-1691), Dominik Krausenberger (1691-1692), Baltazar Nitsche (1692-1696), Ludwik Bauch (1696-1729), Dominik Suessmuth (1729-1732) i Konstanty Beyer (1733-1747). Za ich rządów wzniesiona została w Lubiążu jedna z największych budowli klasztornych w Europie. Za sprawą Arnolda Freibergera zorganizowano na nowo bibliotekę klasztorną, której zbiory systematycznie się powiększały. Regularnie odbywały się dysputy teologiczne, a opaci lubiąscy bywali często profesorami uniwersytetu we Wrocławiu. Odbudowana została również gospodarka klasztoru.
W roku 1740 Śląsk przeszedł pod panowanie Prus. Fryderyk II nałożył na fundację lubiąską kontrybucję w wysokości 200 tys. talarów, zmniejszoną następnie o połowę, bo klasztor nie mógł wypłacić żądanej sumy.
Sytuacja fundacji lubiąskiej uległa również pogorszeniu w okresie wojny siedmioletniej. W roku 1757 w klasztorze urządzono obóz dla internowanych Austriaków; mnisi na własny koszt musieli ich wyżywić. W wyniku epidemii, która wybuchła wśród więźniów, zmarło również pięciu zakonników. W tym samym roku król pruski wymusił od Lubiąża 80 rys. talarów przymusowej pożyczki W 1760 r. opodal opactwa obozowali Austriacy, którzy kazali sobie wypłacić 2300 talarów, natomiast w 1761 r. stacjonowała tam cała armia pruska, a straty, jakie w związku z tym poniósł klasztor, osiągnęły 77 tys. talarów.
W roku 1767 ogłoszono dekret królewski, na mocy którego klasztor zmuszony został do realizacji polityki merkantylistycznej Fryderyka II. Zorganizowano wtedy w dobrach klasztornych liczne manufaktury i wyekwipowano dwadzieścia dziewięć okrętów, co w rezultacie przyczyniło się do dalszego wzrostu zadłużenia Lubiąża.
Sekularyzacja opactwa nastąpiła 21 listopada 1810 r. W momencie kasacji konwent liczył, bez opata, czterdziestu siedmiu braci, dwóch kleryków i dwóch konwersów. Dobra klasztorne składały się z pięćdziesięciu dziewięciu wsi i trzydziestu dwóch folwarków, kilku manufaktur i cegielni.
Zabudowania gospodarcze klasztoru po 1817 r. zamieniono na stadninę, szkołę i mieszkania dla urzędników. W 1830 r. w obszernych fragmentach opactwa urządzono zakład dla obłąkanych. Kościół św. Jakuba przekazano w 1837 r. gminie protestanckiej, która użytkowała go do 1945 r. Renowacje zabytkowych budowli przeprowadzano w latach 1898-1899, 1906-1907, 1909-1910, a gruntowną odnowę w latach 1934-1937. W latach 1940-1945 mieściła się w Lubiążu fabryka broni, a w okresie 1945-1948 - szpital Armii Radzieckiej.
Od roku 1950 w pomieszczeniach klasztornych znajdowały się różnego rodzaju magazyny. W 1951 r. kompleks klasztorny został przekazany "Domowi Książki", który urządził w nim wielką składnicę książek. Część budynków gospodarczych rozebrano w 1956 r., a w pozostałych urządzono mieszkania. Od 1967 r. pałac opatów przejęło Muzeum śląskie; urządzono w nim magazyny muzealne.
W latach 1972-1974 otworzono w byłym klasztorze sale wystawowe, a w latach 1975-1995/96 przeprowadzono renowację Sali Książęcej. Od roku 1989 opiekę nad obiektem sprawuje Fundacja Lubiąż, W 1994 r. dokonano zabezpieczenia budynku konwentualnego.

↑ W górę

KLASZTOR

Obiekt wielokrotnie przebudowywany. Jest to najgorzej zachowana część założenia. Od 1989 r. dzierżawcą całego kompleksu klasztornego jest Fundacja Lubiąż, która prowadzi prace renowacyjne.

Kontakt:
Fundacja Lubiąż
pl. Maxa Borna 9
50-204 Wrocław
tel/fax: 071 322 21 29
e-mail:biuro@fundacjalubiaz.org.pl
www.fundacjalubiaz.org.pl
ADMINISTARTOR OBIEKTÓW
tel. 071/ 389 71 66

Klasztor Cystersów
pl. Klasztorny 3
56 - 100 Lubiąż
tel. 0 71 389 71 66

Pałac Opacki znajduje się w skrzydle północnym. Jego najbardziej reprezentacyjnym pomieszczeniem jest Sala Książęca - ma niewiele sobie równych dzieł w całej Europie, jest najwspanialszym barokowym wnętrzem reprezentacyjnym na Śląsku. Zajmuje dwie górne kondygnacje i wypełnia całkowicie wschodnią część budynku opackiego. W części zachodniej Sali znajduje się trybuna muzyczna o mocno wybrzuszonej balustradzie.
Jej wystrój powstał w latach 1734 - 1738; wykonawcami byli trzej znani artyści śląscy: rzeźbiarz F.J. Mangoldt, malarz K.F.Bentum, i sztukator A.Provisore. Myślą przewodnią wystroju są dwa wątki tematyczne : gloryfikacja dynastii habsburskiej i gloryfikacja zwycięskiej wiary katolickiej.
Na uwagę zasługują duże walory artystyczne i wspaniały wystrój malarski, rzeźbiarski i dekoracyjny: wielkie malowidło plafonu, namalowany przez Christiana Philippa Bentuma w 1737 r. (300m2), z apoteozą wiary katolickiej, należy do największych obrazów olejnych europejskiej sztuki; cykl 10 płócien olejnych, umieszczonych w stiukowych obramowanych pomiędzy oknami- przedstawiających sceny z życia Elżbiety Krystyny Brunszwickiej- żony Karola VI.; posągi cesarzy Leopolda I, Józefa I, Karola VI z licznymi atrybutami postaciami alegorycznymi gloryfikują dynastię Habsburgów (dzieło Franza Josepha Mangoldta) jak i barwna marmoryzacja ścian i detalu architektonicznego (dzieło Provisora)
W Korytarzu w pałacu opata, znajduje się wystawa poświęcona miastom leżącym nad Odrą.
Drugą salą reprezentacyjną Pałacu jest Letni Refektarz w Pałacu Opatów znajdujący się na parterze skrzydła zachodniego. Wystrój jest dziełem Michała Willmanna z 1692r.,którego głównym elementem jest plafon. Jego tematyka przedstawia triumf bohatera cnót, który porzuciwszy dotychczasowe mądrości i rozkosze życia, prowadzony przez Minewrę, podąża ku Herkulesowi, aby otrzymać nagrodę w postaci wieńca z liści laurowych. Plafon i towarzyszące mu medaliony to pierwsze freski M. Wilmanna.
Na pierwszym drugim piętrze w południowej części obiektu zachowały się liczne pierwotne cele zakonników, pomieszczenia do studiów oraz sale mieszczące niegdyś zbiory klasztorne. Znajduje się tutaj również Biblioteka - zajmuje dwa górne piętra ryzalitu południowego. Jest to największe i zarazem najokazalsze barokowe wnętrze biblioteczne Śląska. Obecnie jest tam przeprowadzana konserwacja monumentalnego malarstwa - dzieła Christiana Philippa Bentuma z 1738 r. Tematyka wystroju poświęcona jest apoteozie wiedzy. W ryzalicie południowym znajduje się również Zakonny Refektarz Letni. Tutaj wystrój malarski wykonał w 1733 r. Felixa Antona Scheffer. Plafon w centralnej części sklepienia przedstawia Cudowne Nakarmienie Pięciu Tysięcy. W medalionach go otaczających przedstawione zostały sceny z życia św. Bernarda i św. Benedykta. Pastelowe wnętrze kontrastuje z ciemną tonacją barw malowidła.

KOŚCIÓŁ POCYSTERSKI

Kościół klasztorny p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny na początku XIX wieku przestał pełnić funkcje sakralne. Jest to kościół trójnawowy, bazylikowy z transeptem i prezbiterium z obejściem. Wybudowany został w XIII wieku w stylu gotyckim, a w latach 1672 - 1681 poddany gruntownej przebudowie, której efektem był barokowy wystrój wnętrz oraz zachodniej części budynku obejmującej wejście i elewację. Jego powierzchnia wynosi 1703 m?, a kubatura 44000 m?.
Kaplica Loretańska - wzniesiona przy północnym ramieniu transeptu ok. 1710 r. Po sekularyzacji klasztoru była użytkowana jak zakrystia. Stanowi ona udaną kopię Casa Santa w Loreto.
Kaplica Książęca - wzniesiona w latach 1311-12, zachowała się do naszych czasów niestety w opłakanym stanie. We wnętrzu można zobaczyć: relikty dawnego ołtarza, porozrzucane kamienne elementy dawnego wyposażenia kościoła. Jedynie czytelna jest polichromia sklepień.
W posadzce chóru znajdują się : mosiężne epitafium zm. w 1306 r. księcia Konrada Żagańskiego epitafium Przemka Ścinawskiego, który zginął w bitwie pod Siewierzą i płyta nagrobna u stóp można odczytać część inskrypcji: "Bolezlaus Dux Sleziae"

OBIEKTY POCYSTERSKIE

Kościół Świętego Jakuba - prawdopodobnie jest to najstarsza budowla w tym kompleksie, wielokrotnie odbudowywany i przebudowywany. Obecny kształt uzyskał w latach dziewięćdziesiątych XVII wieku. Był kościołem parafialnym dla świeckich pracowników klasztoru. Obiekt aktualnie nieczynny, wymaga remontu
Budynek Bramny - z 1601 roku. Obecnie zamieszkały. Jego północna elewacja jest bogato zdobiona - wymaga przeprowadzenia prac konserwatorskich.
Dawny browar i piekarnia - Obiekt ten wzniesiony w pierwszych latach XVIII wieku, gruntownie przebudowany w XIX i XX wieku, Obiekt aktualnie nieczynny, wymaga remontu
Budynek przybramny (dawny szpital klasztorny) - Jest to budynek przylegający do budynku bramnego. Obiekt zamieszkały, wymaga remontu.
Budynek narożny - dawna kancelaria klasztorna
Zbudowany na początku XVIII. Elewacja jest ozdobiona zegarem słonecznym. Aktualnie zamieszkały.
Dawny dom oficjalistów klasztornych- wybudowany na początku XVIII wieku. Aktualnie zamieszkały.
Dawny dom rzemieślników klasztornych - Zbudowany na początku XVIII wieku na rzucie litery L Aktualnie zamieszkały.
Dawna wozownia - budynek jednokondygnacyjny.
Dawna stodoła - budynek użytkowany. Obecnie znajduje się tam Karczma Cysterska. http://www.karczmacysterska.pl/
Plac klasztorny - pomiędzy kasztanami stoi szereg całopostaciowych rzeźb Murzynów i Indian dłuta Franza Josepha Mangoldta. Znajduje się tam również Kolumna Maryjna na masywnym, wysokim cokole otoczoną balustradą. Powstała ona w 1670 roku i jest dziełem legnickiego rzeźbiarza Mateusza Knothego. Figura NMP była pierwotnie polichromowana i złocona. U podstaw znajdują się cztery figury przedstawiające: św. Annę, Elżbietę, Mojżesza, Aarona.
Warto zobaczyć pozostałe obiekty województwa dolnośląskiego: Henryków, Kamieniec Ząbkowicki, Krzeszów, Trzebnica
jak również inne zabytki Lubiąża, m.in.:; Kościół św.Walentego - najprawdopodobniej z XII w.; z atrakcji przyrodniczych - Lasek św. Jadwigi i Rezerwat "Odrzysko".

↑ W górę

↑ W górę