Pierwsze klasztory na ziemiach polskich powstają ok. 1153 roku w okresie najbardziej dynamicznego rozwoju Zakonu Cysterskiego w Europie. W XII i XIII wieku Zakon Cystersów poprzez swoją duchowość i różne działania kulturowe wywarł ogromny wpływ na kształtowanie się oblicza kulturoweg Europy. Był jednym z ważniejszych łączników między Polską a Europą Zachodnią. Średniowieczne klasztory na ziemiach polskich wywodzą się z dwóch linii filiacyjnych: Clairvaux i Morimond. Fundatorami opactw byli książęta, możni i duchowni.

Od połowy XII do końca XIII wieku w obrębie dzisiejszych granic Polski zostało ufundowanych 26 klasztorów męskich. Niektóre z klasztorów uległy translokacji z miejsca pierwotnego założenia :

1. Łekno - Wągrowiec (od około 1392/96-1493)
2. Jędrzejów
3. Lubiąż
4. Kołbacz
5. Sulejów
6. Wąchock
7. Koprzywnica
8. Oliwa
9. Ląd
10. Prandocin - Kacice - Mogiła (w 1225)
11. Paradyż (Gościkowo)
12. Henryków
13. Obra
14. Ludźmierz - Szczyrzyc (od około1245 roku)
15. Kamieniec Ząbkowicki
16. Byszewo - Koronowo (po 1288 roku)
17. Woszczyce - Rudy (przed 1258 rokiem)
18. Pogódki - Pelplin (w 1278 roku)
19. Bukowo Morskie
20. Szpetal
21. Zemsko Bledzew (1412-1413-1578)
22. Kaszczor - Wieleń - Przemęt (XIII/XIV)
23. Bierzwnik
24. Jemielnica
25. Krzeszów
26. Mironice

Przy obecnym podziale administracyjnym Polski rozmieszczenie męskich klasztorów cysterskich prezentuje się następująco:

• woj. pomorskie: Oliwa, Pelplin;
  
• woj. zachodnio-pomorskie: Choszczno, Bukowo Morskie, Bierzwnik, Kołbacz
  
• woj. lubuskie: Zemsko, Bledzew, Paradyż (Gościkowo), Mironice;
  
• woj. wielkopolskie: Łekno, Wągrowiec, Obra, Ląd, Wieleń , Przemęt;
  
• woj. kujawsko-pomorskie: Byszewo, Koronowo;
  
• woj. dolnośląskie: Lubiąż, Krzeszów, Henryków, Kamieniec Ząbkowicki;
  
• woj. opolskie: Jemielnica;
  
• woj. łódzkie: Sulejów;
  
• woj. śląskie: Rudy;
  
• woj. świętokrzyskie: Wąchock, Koprzywnica, Jędrzejów;
  
• woj. małopolskie: Mogiła, Ludźmierz, Szczyrzyc, Szklane Domy (XX wiek)
  

 

W skutek licznych kasat klasztory te zachowały się do naszych czasów w różnym stanie. Obecnie na ziemiach polskich funkcjonują 4 opactwa : Jędrzejów, Wąchock, Mogiła i Szczyrzyc (dwa ostatnie istnieją nieprzerwanie od chwili założenia do dziś); 5 przeoratów (Henryków, Kraków Szklane Domy, Krzeszów, Sulejów. Oliwa) i kilka rezydencji. Skupiają się one w Polskiej Kongregacji Cystersów p.w. Najświętszej Maryi Panny Królowej Świata. Po za klasztorami cysterskimi i pocysterskimi istnieją w Polsce również liczne kościoły fundacji cysterskiej.
Obok klasztorów męskich funkcjonowała też linia żeńska. Większość placówek żeńskich, bo aż 14, powstało od około połowy do końca XIII wieku:

• woj. pomorskie: Żarnowiec;
  
• woj. zachodnio-pomorskie: Wolin, Szczecin, Marianowo, Recz, Pełczyce, Cedynia, Koszalin;
  
• woj. wielkopolskie: Łubieniec (połaczony później z Ołobokiem) Ołobok, Owińska, Wieleń;
  
• woj. kujawsko-pomorskie: Chełmno, Toruń;
  
• woj. dolnośląskie: Trzcińsko;
  
• wschodnie tereny Rzeczypospolitej: Kimbarówka.

 

Pięć z powyższych klasztorów jest obediencji zakonnej (Trzebnica, Ołobok, Owińska. Żarnowiec, Kimbarówka), a pozostałe obediencji biskupiej. W XVI wieku niektóre żeńskie klasztory cysterskie przyjęły obserwancję benedyktyńską (Żarnowiec, Toruń, Chełmno). Na Pomorzu Zachodnim i wschodnim klasztory uległy kasacie w XVI, a w XIX wieku na pozostałych terytoriach, w wyniku podobnych procesów jak klasztory męskie.

↑ W górę