Fot.Paweł Stauffer |
WOJEWóDZTWO: opolskie POWIAT: Strzelce Opolskie GMINA: Jemielnica DIECEZJA: opolska DEKANAT: Strzelce Opolskie FUNDACJA: przed 1289 r. KASATA: 1810 r. |
Klasztor założony początkowo prawdopodobnie przy istniejącym przed 1285 r. kościele św. Jakuba (obecnie kościół cmentarny Wszystkich Świętych), a na początku XIV w. przeniesiony w obecne miejsce w obrębie tej samej wsi.
Fundacja opactwa Cystersów w Jemielnicy nastąpiła z pewnością przed 1289 r., w tym bowiem roku opat jemielnicki Mikołaj pojawił się na zjeździe opatów w Lubiążu.
Fundatorami opactwa byli: książę opolski Bolko, który wybudował w 1307 r. prowizoryczne drewniane pomieszczenia dla zakonników oraz jego syn Albert, książę strzelecki, który ufundował murowaną świątynię i klasztor.
Z tą fundacją wiązano nadzieje na podjęcie przez cystersów kolonizacji, bowiem samo opactwo wraz z okolicznymi wsiami znajdowało się w XIV w. w pobliżu wielkich pustkowi na lewym brzegu Małej Panwi.
W przeciągu dziejów uposażenie klasztoru było stosunkowo małe, tak więc Jemielnica była najuboższym z opactw śląskich, a przez cały okres jego istnienia nie ma śladu samodzielnego zakładania wsi.
Pod wpływem gospodarki cysterskiej znakomicie rozwinęło się w Jemielnicy młynarstwo (8 młynów w XVII w.) W dobrach klasztornych uprawiano rośliny zbożowe (XVIII w. głównie proso), chmiel, winną latorośl, hodowano owce i niewielką liczbę krów. Doskonale była rozwinięta również gospodarka rybna i pszczelarstwo. Produkowano piwo sprzedawane w licznych karczmach leżących w dobrach klasztornych.
W majątku opactwa funkcjonowały prawdopodobnie już w XIV w. kuźnice, a także smolarnia.
Opactwo w Jemielnicy było jedynym klasztorem w regionie strzelecko-toszeckim i odegrało, mimo swojego ubóstwa, znaczącą rolę w dziejach Górnego Śląska. Nie można wykluczyć, że kościół klasztorny stał się miejscem pochówku księcia strzeleckiego Alberta i jego rodziny. O pewnym znaczeniu klasztoru świadczy fakt, że opat jemielnicki Franko był w 1 poł. XIV w. rozjemcą w długotrwałym sporze o prepozyturę św. Małgorzaty w Bytomiu, w którym starły się interesy potężnego opactwa Norbertanów we Wrocławiu-Ołbinie i biskupstwa krakowskiego.
Przy klasztorze powstała biblioteka, jednak zachowany do dziś zarówno zasób księgozbioru, jak i zawartość treściowa, są bardzo skromne i nie dorównują bibliotece opactwa w Rudach. Do dziś dotrwało tylko pięć średniowiecznych rękopisów będących w posiadaniu opactwa jemielnickiego. Niewiele wiemy o studiach uniwersyteckich mnichów jemielnickich w średniowieczu. W XVII w. wielu z nich posiadało jednak wykształcenie uniwersyteckie. Z klasztorem związało się również dwóch znakomitych kompozytorów muzyki barokowej - opat Jan Nucius i przeor Ludwik Bergel.
Cystersi prowadzili szkołę w murowanym budynku przy kościele "Wszystkich Świętych", poświadczoną w 1687 r. W poł. XVIII w. utworzyli gimnazjum łacińskie.
W XVII w. zachowały się liczne przykłady pełnienia przez cystersów jemielnickich posług duszpasterskich nie tylko w Jemielnicy, lecz także w kościołach niezwiązanych z opactwem: w Centawie, Toszku, Sławięcicach i Staniszczach. Przed 1636 r. powstał przytułek dla biednych w Jemielnicy, który był utrzymywany z kasy opata.
W 1675 r. opat Kasper Bartłomiej założył przy kościele klasztornym bractwo św. Józefa, skupiające ludzi modlących się o dobrą śmierć. W pierwszym stuleciu istnienia tej konfraterni jej członkami stały się 42 034 osoby, głównie mieszczanie górnośląscy, mnisi z wszystkich klasztorów cysterskich na Śląsku, a także z klasztorów innych reguł.
Klasztor utrzymywał przez cały okres swojego istnienia żywe kontakty z Polską. W 1638 r. mnisi gościli dostojników króla Władysława IV, a podczas potopu szwedzkiego udzielali schronienia uciekinierom z polskich klasztorów.
KLASZTOR
Do naszych czasów z budynku klasztornego zachowały się trzy skrzydła o prostej architekturze. Skrzydło zachodnie i południowe są piętrowe. W latach 1833 - 1834, już po kasacie klasztoru, wyburzono skrzydło wschodnie, pozostał tylko krużganek z zakrystią i średniowiecznymi murami kamiennymi. Budynek zmodernizowano w 1860 roku i na początku XX w.
Na zachód od budynku klasztornego znajdują się zabudowania gospodarcze wzniesione za czasów opata E.Staniczki na przełomie XVIII/XIX w. W ich skład wchodzą: dom mieszkalny połączony ze spichlerzem oraz dawny młyn.
Między młynem a budynkiem klasztornym biegnie mur z kamienną bramą zwieńczony szczytem, w którym znajduje się rokokowy kartusz z herbem klasztoru.
W ogrodzie klasztornym znajduje się kapliczka z XVIII w. w formie kwadratowej latarni.
Kościół i klasztor otoczone są murem z bramkami z pocz. XVIII wieku.
KOŚCIÓŁ POCYSTERSKI
Obecnie parafia rzymskokatolicka p.w. NMP i św. Jakuba. Posiada bogate, regencyjne i rokokowe wnętrze.
Ołtarz główny usytuowany w absydzie prezbiterium został wykonany w 1734 r. w warsztacie Michaela Kosslera w Niemodlinie. Jest to konstrukcja dwukondygnacyjna na podwyższonym cokole. W zwieńczeniu figury Archanioła Michała i aniołów. W polu głównym obraz Wniebowzięcia Matki Boskiej pędzla Georga Wilhelma Neuhertza.
Wewnątrz zachwyca dwanaście ołtarzy bocznych, których dwa pierwsze umieszczone są przy prezbiterium, z ok. 1740 roku. W formie rozbudowanych ram z dekoracją regencyjną oraz złoconymi rzeźbami świętych.
Wyposażenie uzupełniają: stalle ustawione po obu stronach prezbiterium, drewniane, polichromowane; ambona wykonana w 1769r. dekorowana motywami akantu i wieńców kwiatowych; organy rokokowe z 1777r. przez Jana Gotfryda Wilhelma Schefflera w Brzegu, złożone z dwóch prospektów (mniejszy wbudowany w parapet chóru i większy przy ścianie zachodniej zwieńczony glorią i ozdobiony obrazem Św. Cecylii.)
Ściany naw i prezbiterium zdobią liczne obrazy m.in.: sześć obraz ilustrujących życie Marii z 1767-1768r., czternaście stacji Męki Pańskiej XVIII w. ponadto Wizja św. Bernarda (poł Xviii.), Wszyscy Święci (pocz. XIX); Św Jan Nepomucen (XVIII/XIX w.) Św. Jadwiga śląska z 1767 (?), Św. Szczepan, Św. Anna z Matką Boską (oba z ok.poł. XVIII)
Wnętrze zdobią również rzeźby: rzeźba Chrystusa Echo Homo dłuta Jana Melchiora Oesterreicha z ok.1740r.; rzeźba przedstawiająca św. Wojciecha z XVIII w. W przedsionku grupa Ukrzyżowania z XVII/XVIII w.
Sklepienie Kaplicy Św. Józefa zdobi polichromia barokowa wykonana w 1756r. przez Wolfa przedstawiająca św. Józefa Orędownika w otoczeniu aniołów, ponad którym Bóg Ojciec Duch Święty w obłokach. W strefie dolnej malowidła przedstawiciele wszystkich stanów i narodowości m.in.: cystersi na tle klasztoru w Jemielnicy i kongregacja św. Józefa na tle krajobrazu i iluzjonistycznej architektury. Ołtarz główny kaplicy, z parą kolumn i figurami św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty, wykonano ok. 1740 roku. Znajduje się w nim obraz Świętej Rodziny z 2 poł. XVII w. malowany przez Michała Willmanna.
Kościół cmentarny p.w. Wszystkich Świętych
Do 1810 r. był to kościół parafialny. W prezbiterium zachowały się fragmenty polichromii gotyckiej z 3 ćw. XV w. Ołtarz główny pochodzi z 1738 r. i jest fundacji opata Ludwika Herde, architektoniczny z dwiema kolumnami i glorią wieńczącą oraz figurami św. Jana Ewangelisty i św. Jana Chrzciciela. W ołtarzu znajduje się obraz Wszystkich Świętych z 1749r. Dwa ołtarze boczne pochodzą z 1668r ustawione są na predellach z rozbudowanymi zwieńczeniami. W prezbiterium ustawione są również stalle z ok. XVII w., a przy ścianie tęczowej bogato dekorowana ambona z 2 poł XVII w. z obrazem Chrystusa Błogosławionego z XVII w. Przy zachodniej ścianie nawy duży drewniany chór muzyczny z XVII wieku.
Uzupełnieniem wnętrza są m.in.: ławka lokatorska i dwie ławy z 1667r. (kruchata), trzy szafki ścienne z XVII i XVIII w. (prezbiterium), w nawie konfesjonał późnorenesansowy z XVII w. i dwa rzędy ław intarsjowanych z 1742 roku.
Kamienna rokokowa figura św. Jana Nepomucena - ufundowana w 1765 r. przez opata E.Misurę. Ustawiona jest na wysokim cokole, dekorowana kartuszem z herbem klasztoru.
Kontakt:
Parafia NMP i św.Jakuba
ul.Wiejska 63
47-133 Jemielnica
Warto zobaczyć pozostałe obiekty Pętli śląskiej : Kamieniec Ząbkowicki, Bardo, Krzeszów, Henryków, Lubiąż i Trzebnicę;