Klasztor Cystersów w Paradyżu ufundowany został przez wojewodę poznańskiego Bronisza z rodu Doliwów, za zgodą biskupa poznańskiego Pawła i księcia Władysława Odonica. Proces zakładania opactwa rozpoczął się 29 stycznia 1230 r. Pierwotne uposażenie powstającego opactwa stanowiły dobra rodowe Bronisza, znajdujące się w samym Gościkowie, oraz składający się z dziewięciu wsi klucz dóbr położony między Książem i Śremem. Wśród pierwotnego uposażenia klasztoru znalazły się także dziesięciny ze znajdującego się w Gościkowie kościoła parafialnego, nadane nowemu klasztorowi 29 stycznia 1230 r. przez biskupa poznańskiego Pawła.
W 1232 r. władze zakonu poleciły opatom z Łekna i Kołbacza, aby przeprowadzili wizytację miejsca pod nowy klasztor, do której prawdopodobnie w ogóle nie doszło, gdyż w 1235 r. władze zakonu zleciły jego ponowną wizytację, tym razem przełożonym klasztorów w Kołbaczu, Zinnie i Sittichenbach. W razie gdyby dała ona pozytywne wyniki, nakazano opatowi z Lehnina, aby wprowadził konwent do nowej placówki. Możliwe, że zwłoka w przyjęciu fundacji Bronisza wynikła ze skomplikowanej sytuacji w Wielkopolsce, ogarniętej zamieszkami związanymi z próbą osadzenia w dzielnicy księcia wrocławskiego Henryka Brodatego.
Nie wiadomo dokładnie, kiedy pierwsi mnisi przybyli na miejsce fundacji. Część historyków doszukiwała się najstarszych śladów pobytu cystersów w Gościkowie już w 1234 r. inni stwierdzali natomiast, że konwent mógł przybyć na miejsce lokacji opactwa dopiero po wydaniu ostatecznej zgody na przyjęcie darowizny Bronisza, którą władze zakonu wydały we wrześniu 1235 r. Do zakończenia procesu fundacyjnego, doszło w 1236 r. Sprowadzeni z Lehnina mnisi zamieszkali w zbudowanym z drewna klasztorze, położonym na północnym brzegu rzeki Paklicy, poza właściwym obszarem wsi Gościkowo.
Majątek klasztoru systematycznie powiększał się w XIII w. nie tylko przez kolejne donacje. Mnisi poszerzali obszar klasztornych włości zakupując oraz zamieniając grunty, a także dzięki działalności kolo-nizacyjnej, prowadzonej dzięki otrzymanym od książąt przywilejom. W latach 1245-1246 i w 1277 r. cystersi otrzymali od Bolesława Pobożnego i Przemysła I immunitet sądowy. Mnisi uzyskali też daleko idące zwolnienia z ciężarów prawa książęcego. W 1245 r. Bolesław Pobożny zwolnił poddanych klasztoru od powinności wojskowych, stróży i płacenia niektórych podatków. Opactwo mogło też, na mocy przywileju otrzymanego od księcia w 1257 r., prowadzić akcję lokacyjną i przenosić trzymane dobra na prawo niemieckie. O skuteczności klasztoru w powiększaniu domeny opactwa świadczy fakt, że już w roku 1257 posiadało ono dobra w ponad trzydziestu wsiach.
Zyski pochodzące z uprawy ziemi pomnażane były dzięki gospodarce hodowlanej, udziałowi klasztoru w handlu (zwolnienia z ceł), opłatom za przemiał zbóż w licznych młynach klasztornych, dochodom z rybołówstwa i bartnictwa, a także działalności rzemieślniczej - wyrób sukna.
Dochody osiągane przez klasztor musiały być znaczne, skoro w niedługim czasie od fundacji konwent mógł przystąpić do poważnych inwestycji (budowa kościoła klasztornego), a także zaangażować się w tworzenie własnej filii - klasztoru w Wieleniu (po translokacji w Przemęcie). Ten ostatni fakt wskazuje też na szybki wzrost personalny klasztoru paradyskiego. Nie znamy dokładnej liczby przebywających w nim mnichów. Zgodnie z ustawodawstwem zakonnym w momencie usamodzielnienia się fundacji musiała ona liczyć co najmniej dwunastu braci i jednego opata. Klasztor paradyski w 2 poł. XIII w. musiała jednak zamieszkiwać dużo większa liczba mnichów, skoro opactwo stać było na obsadzenie nowo utworzonej filii.
Jej utworzenie datuje się na lata 1277 - ok. 1285, kiedy to wojewoda poznański, Beniamin z rodu Zarębów, przekazał opactwu paradyskiemu osiem wsi, z przeznaczeniem ich na utworzenie nowego klasztoru powstałego ok. 1285 r.
Mnisi potrafili pozyskać przychylność wszystkich właściwie władców dzielnicy, począwszy od Władysława Odonica, a skończywszy na walczących o Wielkopolskę Henryku Głogowskim i Władysławie Łokietku. Wpływy opactwa sięgały Rzymu - w 1247 r. papież potwierdził fundację Bronisza, wszystkie nadania i przywileje otrzymane przez klasztor.
Od najwcześniejszych lat musiało też w Paradyżu działać dobrze zorganizowane skryptorium i biblioteka - wiele dokumentów wystawianych na rzecz opactwa wykazuje dyktat i pismo cysterskie. Produkcja tego skryptorium nie zawsze miała zresztą "legalny" charakter - mnisi paradyscy posądzani byli o fałszowanie dokumentów i pieczęci.
Walki na południowo-zachodniej granicy wielkopolsko-śląskiej na przełomie XIII i XIV w. nie wpłynęły negatywnie na stan posiadania opactwa paradyskiego. Przeciwnie, początek stulecia przynosi kolejny wzrost majątku klasztornego.
Ta gospodarcza ekspansja klasztoru paradyskiego musiała budzić niechęć okolicznych właścicieli - mnisi z czasem wdali się w spory własnościowe ze swoimi sąsiadami. Klasztor poszukiwał skutecznej ochrony swego stanu posiadania. Uzyskał je w 1327 r. u króla Władysława Łokietka, który potwierdził dobra klasztoru i wziął konwent oraz jego poddanych pod swoją opiekę. Ludwik Węgierski, Zygmunt Luksemburczyk i Władysław Jagiełło wystawili klasztorowi kilka dokumentów potwierdzających przywileje opactwa i zakazujących jego ekonomicznej eksploatacji, tak, że cystersi paradyscy uzyskali odnowienie i potwierdzenie wolności nadanych im jeszcze przez Przemysła I i mogli skutecznie bronić się przed urządzaniem w jego murach wszelkiego rodzaju zjazdów, stacji czy sądów.
Generalnie jednak przyjąć należy, że XV stulecie przyniosło pewien zastój w rozwoju gospodarki klasztornej. Szczególnie w połowie stulecia klasztor skupił się na ochronie dotąd otrzymanych włości - stąd liczne informacje o sporach własnościowych, rozgraniczeniach dóbr, ochronie granic czy próbach odnawiania starych przywilejów biorących opactwo w opiekę (w 1493 opat paradyski uzyskał potwierdzenie wszystkich praw i wolności klasztoru od króla Jana Olbrachta). Charakterystyczne, że właśnie z XV w. pochodzą informacje o złym stanie finansowym klasztoru. Z tego względu władze zakonu w 1444 r. zwolniły na przykład opactwo paradyskie z obowiązku płacenia dorocznych kontrybucji czy też wysyłania mnichów na studia do kolegiów zakonnych.
Wiek XV przyniósł wzrost aktywności kulturalnej mnichów paradyskich. W klasztorze funkcjonowała biblioteka, która po kasacie klasztoru uległa rozproszeniu i dlatego nie da się odtworzyć dokładnie jej zbiorów, ale musiały one być na tyle duże, że umożliwiały konwentowi włączenie się w "misję szkolną" zakonu. Mnisi paradyscy wyjeżdżali na studia do Krakowa i Lipska.
To właśnie z Paradyża wywodził się najwybitniejszy przedstawiciel polskiej gałęzi zakonu w XV w. - brat Jakub.
Na pocz. XVI w. konwent zaangażował się także wbrew stanowisku kapituły generalnej zakonu w próbę założenia kolegium dla zakonników cysterskich studiujących na uniwersytecie we Frankfurcie nad Odrą.
Począwszy od XVI w. stale pogarszał się ekonomiczny stan opactwa - w latach 1506 i 1528 mnisi narzekali na zniszczenia dóbr klasztoru i wykorzystywanie przez okoliczną szlachtę zabudowań opactwa do odbywania różnego rodzaju zjazdów. Opaci paradyscy próbowali ratować dochody wypuszczając część dóbr klasztornych w dzierżawę lub sprzedając niektóre z nich. Niewiele to jednak pomogło -w przededniu utworzenia polskiej prowincji zakonu dewastacji uległ pozbawiony dachu kościół klasztorny.
Klasztor był straszliwie zadłużony - kiedy na pocz. XVII w., po śmierci opata Stanisława Kurskiego, zebrała się komisja by wyłonić jego następcę, okazało się że trzech ostatnich opatów wpędziło klasztor w długi sięgające 40 tys. florenów. Trudna sytuacja materialna konwentu pogorszyła się jeszcze w stuleciu XVII na skutek zrujnowania dóbr opactwa przez wojska brandenburske i szwedzkie oraz pożaru, jaki dotknął zabudowania konwentu w 1633 r. Systematycznemu obniżaniu ulegały obciążenia klasztoru na rzecz zakonu i nakładane na opactwo kontrybucje
Mnisi próbowali też szukać królewskiej protekcji. Jeszcze na pocz. XVI w. opat Grzegorz zwrócił się o nią do Zygmunta I i uzyskał od niego potwierdzenie praw i wolności konwentu . Podobny przywilej wystawił cystersom paradyskim w 1546 r. król Zygmunt August. Opat Stanisław Romiszewski zwrócił się w 1601 r. o potwierdzenie dóbr i wolności klasztoru do cesarza Rudolfa Habsburga.
Na kłopoty materialne nałożył się także kryzys życia wewnętrzego i konflikty narodowościowe. W 1538 r. konwent, wbrew woli króla polskiego, przeprowadził wybór na opata swego konfratra, Niemca, brata Mateusza. Co prawda, w następnych latach udało się wprowadzić na opacki tron Polaka - Stanisława Wierzbińskiego, ale już od 1617 r. klasztor został zobowiązany do osadzania opatów na przemian Niemców i Polaków. Opatom trzeba też było przypominać ich podstawowe obowiązki w zakresie przestrzegania dyscypliny w klasztorze i kształcenia zakonników.
Po 1580 r. klasztor paradyski wszedł w skład formującej się polskiej prowincji zakonu. Zaliczono go do grupy średnich opactw - miało w nim przebywać co najmniej dwudziestu profesów . W XVII w. liczba ta została na pewien czas przekroczona - w 1623 r. było w Paradyżu aż czterdziestu zakonników i stan ten utrzymał się co najmniej do 1668 r. Później jednak liczebność konwentu paradyskiego systematycznie spadała. Upadek personalny klasztoru widoczny jest szczególnie dobrze w latach 1772-1831, kiedy liczba zamieszkujących go mnichów spadła z dwudziestu do czterech.
W wieku XVII, podobnie jak większość klasztorów cysterskich, klasztor w Paradyżu oddany został w komendę. Efektem tego był przeprowadzony już w roku 1743 podział dóbr klasztornych na opackie i konwentualne. W efekcie urzędowi opackiemu przyporządkowano głównie śląskie posiadłości klasztoru. Konsekwencją takiego stanu rzeczy były konflikty pomiędzy królem polskim i władcą Prus w zakresie kompetencji w mianowaniu kolejnych komendarzy opactwa.
Po pierwszym rozbiorze Rzeczypospolitej w 1772 r., klasztor w Paradyżu znalazł się w obrębie zaboru pruskiego. W latach 1796-1810 rząd pruski skonfiskował część majątku opactwa. W 1814 r. klasztor zajęły wojska rosyjskie i zamieniły budynki klasztorne na szpital.
31 marca 1831 r. władze pruskie wydały zarządzenie o zamknięciu w ciągu trzech lat wszystkich klasztorów. W odniesieniu do klasztoru w Paradyżu postanowienie to wykonano już w styczniu 1834 r. Opactwo zostało skasowane, niszczejąca od 1814 r. biblioteka klasztorna uległa rozproszeniu, a część sprzętów klasztornych sprzedano na licytacji. Cystersi nigdy już nie powrócili do Paradyża.
W zabudowaniach opactwa ulokowano po 1836 r. seminarium nauczycielskie. Obecnie znajduje się w nich Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Gorzowskiej.

↑ W górę

KLASZTOR

Dziś w murach klasztoru pocysterskiej znajduje się Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Zielonogórsko- Gorzowskiej oraz filii Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Wielki refektarz zachował barokowe freski z przedstawieniami darów Ducha Świętego.
Od 1999 roku w zabytkowych pomieszczeniach klasztoru, przylegających do kościoła Wniebowzięcia NMP i św. Marcina, znajduje się Muzeum paradyskie. Można w nim zobaczyć przede wszystkim bogaty zbiór pamiątek historycznych jakie pozostawili po sobie cystersi paradyscy: cenne starodruki z XVII i XVIII (Tora - pięcioksiąg Mojżesza, "Dzieła" Tomasza a Kempis, "Roczne dzieje kościelne" Piotra Skargi, liczne księgi liturgiczne), zabytkowe monstrancje, naczynia i stroje liturgiczne (m.in.: bogato zdobiony krzyż procesyjny w stylu barokowym z XVII w., barokowa monstrancja pozłacana z przełomu XVII i XVIII w.), szaty liturgiczne i relikwiarze świętych wypożyczone z kolekcji przyklasztornego kościoła, która należy do bogatszych w skali Polski.
Ponadto znajduje się tam kolekcja obrazów m.in.: portret trumienny Augustyna Dobrowolskiego - opata paradyskiego z XVIII wieku, obraz pędzla J. C. Schafflera z przełomu XVII/XVIII wieku "Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny", którego wierna replika znajduje się w ołtarzu głównym paradyskiego kościoła, "Życiorys św. Bernarda z Clairvaux" - dzieło nieznanego malarza z XVII wieku oraz płaskorzeźba "Sądu ostatecznego" Herkulesa Christiana z XVIII wieku.
Przed zachodnią fasadą klasztoru znajduje się rokokowa figura Maryi Panny (1755) w typie Immakulaty (Niepokalanie Poczętej), w otoczeniu świętych.
Latem w murach klasztoru odbywa się festiwal muzyki barokowej- "Muzyka w Raju".

KOŚCIÓŁ POCYSTERSKI

Snycerskie i polichromowane ze złoceniami, późnobarokowe i klasycystyczne wyposażenie Kościoła poklasztornego NMP i św. Marcina pochodzi niemal w całości z XVIII w.
Wielki ołtarz z 1739 roku jest pierwszorzędnym osiągnięciem późnobarokowego snycerstwa śląskiego. Między kolumnami ustawione są ponadnaturalne figury świętych. Obrazy olejne na płótnie, autorstwa Feliksa Antoniego Schefflera, przedstawiają Koronację NMP - pośredniczki łask oraz Św. Marcina w niebie. Po bokach tabernakulum znajdują się przeszkolone i misternie rzeźbione gabloty zawierające relikwiarze z XVI i XVII w.
Wczesnoklasycystyczne stalle w prezbiterium zdobione wizerunkami dostojników kościelnych; składają się z symetrycznych rzędów piętnastu siedzisk.
W Kaplicy św. Wojciecha widnieją barokowe freski przedstawiające sceny Ostatniej Wieczerzy i Modlitwy w Ogrójcu, a na sklepieniach anioły z Arma Christi.
W Kaplicy Matki Boskiej Paradyskiej znajduje się cudowny obraz Matki boskiej z Dzieciątkiem, cel licznych pielgrzymek. Jest to kopia XVII-wiecznej bizantyjskiej ikony z Bolonii, wykonana przez nieznanego artystę w 1650 r.
Rokokowy prospekt organów jest autorstwa Joachima Gottloba Petera pochodzi z 3 ćw. XVIII w.
Wnętrze kościoła zdobią liczne obrazy olejne m.in.: obraz fundacyjny z 1700 roku, przedstawiający akt donacji klasztoru, oraz scenę bitwy pod Legnicą w 1241 r.;
Uzupełnieniem wnętrza są m.in.: barokowo-klasycystyczna ambona zwieńczona kolistym baldachimem z personifikacjami Wiary, Nadziei i Miłości.; cztery trójdzielne konfesjonały z ostatniej tercji XVIII w., Ława XVII - wieczna, zdobiona akantem, płyty epitafijne umieszczone w posadzce kościoła.
Do cennych zabytków pocysterskich z Paradyża należą, obecnie przechowywane w katedrze i Muzeum Archidiecezjalnym w Poznaniu, powstałe za mecenatu opata Łętowskiego obrazy K.Boguszewskiego z 1628-1629 r: Św. Marcin z Tours, Niebieskie Jeruzalem, i zapewne Niepokalane Poczęcie NMP. W Muzeum Narodowym w Poznaniu- Oddział Sztuk Użytkowych przechowywany jest mszał w srebrnej (złoconej na aksamicie) oprawie, zakupiony przez opata Józefa Górczyńskiego (122-1742).
Ogrody przylegające do kościoła i klasztoru, ozdobą ich jest zespół pięciu figur kamiennych z XVIII wieku, przedstawiające świętych - św. Floriana, Św. Bernarda, Św. Benedykta, i św. Marcina z Tours.

Kontakt:
ZIELONOGÓRSKO - GORZOWSKIE WYŻSZE SEMINARIUM DUCHOWNE
Gościkowo 3
66-200 Świebodzin
tel: (0-68) 381 10 21, 381 10 24
fax: (0-68) 382 08 68

Dla zwiedzających udostępnione są: kościół seminaryjny, muzeum, ogrody.
Zwiedzane możliwe jest wyłącznie pod opieką przewodnika - alumna naszego Seminarium.

Godziny zwiedzania:
dni powszednie: 9:00 - 17:00
z przerwą 12:00 - 13:00
niedziele i święta: 9:00 - 10:00 ;13:00 - 15:30 ;16:30 - 17:00
w okresie 25 września - 23 czerwca:
we wtorki zwiedzanie tylko do 12:00
w okresie 24 czerwca-25 września: 9:30 - 20:00 z przerwami: 12:00 - 13:00 i 18:00 - 19:00

Warto również zobaczyć:
Pozostałe obiekty pocysterskiej Pętli Wielkopolsko-lubuskiej: Obra, Przemęt-Wieleń, Kaszczor, Łekno-Wągrowiec, Ląd, Ołobok, Owińska. Na uwagę zasługują również zabytkowy zespół pałacowo-parkowy w pobliskim Żaganiu, drewniany kościółek w Chlastawie (zabytek klasy "0")

↑ W górę

↑ W górę